Tworzenie, łączenie, dzielenie i likwidacja gmin to kompetencja Rady Ministrów. Wykonuje ją w drodze rozporządzenia, które może być wydane z inicjatywy własnej rządu bądź z inicjatywy gminy.
Procedurę tworzenia, łączenia czy likwidacji tych jednostek samorządu terytorialnego określają przepisy ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym.
Zostały ostatnio znowelizowane. Wprowadzona ustawą z 26 maja 2011 r. zmiana wchodzi w życie 14 lipca 2011 r.
W sprawie utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia jej granic może być przeprowadzone referendum lokalne. To nowość, którą wprowadziła w życie nowelizacja. Zaznaczyć trzeba, że wynik takiego referendum jest dla władz lokalnych wiążący. Oznacza to, że jeżeli za podziałem, likwidacją czy połączeniem gmin opowie się wystarczająca większość mieszkańców, to władze gminy nie mogą tego faktu zignorować. Muszą przekazać Radzie Ministrów (za pośrednictwem wojewody) właściwy wniosek, zgodny z wolą mieszkańców.
15 obywateli może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie referendum w sprawie zmiany granic gminy