Finanse samorządów: ogranie wzrostu deficytu bez konieczności wprowadzania reguły wydatkowej

Zaproponowane przez Ministerstwo Finansów zmiany ustawy o finansach publicznych (projekt z 8 grudnia 2011 r.) wprowadzają kwotowe ograniczenie deficytu budżetów dla całego podsektora samorządowego. Ma to zapewnić spowolnienie tempa zadłużania się jednostek samorządu terytorialnego (JST).

Proponuje się, by suma deficytów poszczególnych JST i ich związków oraz wyników poszczególnych samorządowych osób prawnych zaliczanych do sektora finansów publicznych na dany rok budżetowy nie była wyższa od wielkości zapisanych w ustawie kwotowo.

Istniejące zabezpieczenia

Czy zmiany narzucające arbitralnie sztywne kwoty ograniczania możliwości zadłużania się są konieczne? Przecież w obowiązującej ustawie istnieją mechanizmy blokujące nadmierne zadłużanie, tj. zapewniające zachowanie zdolności kredytowej budżetu JST.

Obowiązujący jednostki samorządu terytorialnego dopiero od 2014 r. art. 243 ustawy o finansach publicznych wprowadza zasadę badania relacji pokazującej występowanie lub niewystępowanie uśrednionej nadwyżki operacyjnej budżetu. Pozwala to zbadać faktyczną zdolność kredytową danej JST.

Nie ma przeszkód, by badać tę relację już od 2012 r. W wyniku takiego podejścia widać, które JST już w 2012 r. nie spełniają wymogów art. 243 u.f.p., mimo że spełniają warunki nadal obowiązującej zasady nieprzekraczania progu 60 proc. długu do dochodów. Ponadto są uregulowania zawarte w art. 242 zabezpieczające przez przejadaniem majątku samorządowego, uszczelniające zaporę prawną zabezpieczającą JST przed bankructwem.

Racjonalne zadłużanie można wyegzekwować przy okazji uchwalenia wieloletniej prognozy finansowej. Pokazuje ona, czy dana JST w 2014 r. będzie spełniać wymogi relacji zapisanej w art. 243 u.f.p. Jeżeli nie spełnia, to musi już w 2012 r. i latach następnych radykalnie zmniejszyć stronę wydatkową tak, by osiągnąć bieżącą nadwyżkę umożliwiającą spłatę nadmiernego zadłużenia. Nie może nawet marzyć o planowanym deficycie.

Jest wprawdzie możliwość rolowania długu, ale odsuwanie terminów spłaty zobowiązań długoterminowych w czasie powoduje automatycznie wzrost wydatków na jego obsługę, gdyż dłuższy czas zwiększa ryzyko, a tym samym oprocentowanie rośnie.

Zagrożenie dla inwestycji

Jednostki samorządu terytorialnego są różnej wielkości. Każda z nich ma inną strukturę dochodów i wydajność z poszczególnych źródeł gwarantujących stabilność zasilania budżetu. Jednostki samodzielnie podejmowały decyzje o zadłużaniu budżetu, zwracając uwagę na faktyczną zdolność kredytową lub zachowując tylko obowiązujące progi zadłużenia i spłaty, co spowodowało zadłużenie powyżej realnej możliwości spłacenia.

Dlatego w stosunku do JST nie można stosować zasady odpowiedzialności zbiorowej. Może ona spowodować ograniczenie inwestowania tych jednostek, które zadłużają się rozważnie z zachowaniem zdolności kredytowej.

Kondycja każdej JST jest inna i dlatego narzucanie odgórnie maksymalnej kwoty deficytu może nie przynieść zamierzonego pozytywnego efektu, ale wręcz przeciwnie – przyspieszyć zapaść całego samorządowego podsektora finansów publicznych.

Autor jest członkiem Kolegium Orzekającego RIO w Poznaniu