Czy bezumowne korzystanie z majątku gminy bez jej zgody nie podlega VAT

Błędne jest twierdzenie, że brak wystąpienia z pozwem o wydanie nieruchomości stanowi dorozumianą zgodę na bezumowne korzystanie z nieruchomości – orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu w wyroku z 12 czerwca 2019 r., sygn. I SA/Op 116/19.

Wniosek o interpretację

Gmina wystąpiła o wydanie interpretacji w sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług. We wniosku wskazała, że w ramach prowadzonej działalności dokonuje m.in. odpłatnego udostępnienia nieruchomości gminnych, w tym również na rzecz podmiotów gospodarczych. Najem/dzierżawa następuje w ramach zawieranych z kontrahentami umów cywilnoprawnych. Występują przypadki, w których w związku z niewywiązaniem się kontrahenta z obowiązku zapłaty czynszu lub z innych przyczyn gmina rozwiązuje umowę wzywając kontrahenta do wydania nieruchomości.

Czytaj także: Zmiana formy zarządzania majątkiem gminnym a VAT

Zdarza się jednak również, że kontrahent nie wydaje nieruchomości i w takim przypadku gmina obciąża go za bezumowne korzystanie z wynajmowanego obiektu, za każdy dzień zwłoki w wydaniu przedmiotu najmu na rzecz gminy. Gmina nie występuje do sądu o wydanie nieruchomości, podejmuje jednak szereg innych kroków mających na celu zabezpieczenie nieruchomości i uniemożliwienie kontrahentom dostępu do nich, przykładowo montuje zabezpieczenia w formie dodatkowych kłódek na drzwiach lub kamer.

Gmina zapytała czy w związku z bezumownym korzystaniem z nieruchomości przez kontrahentów zobowiązana jest do rozliczania VAT od należnych jej (a nie uiszczanych) opłat. Sama stanęła na stanowisku, że opłaty takie nie podlegają opodatkowaniu VAT.

Stanowisko organu podatkowego

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 1 lutego 2019 r. (sygn. 0113-KDIPT1-3.4012.873.2018.2.MWJ) uznał stanowisko gminy za nieprawidłowe. W uzasadnieniu wskazał, że w opisanych przypadkach mamy do czynienia z bezumownym korzystaniem z nieruchomości za zgodą gminy, albowiem pomimo że gmina dokonała rozwiązania umowy najmu nieruchomości, to jednak tolerowała sytuację, w której podmiot trzeci z nieruchomości tej korzystał. Gmina nie podjęła żadnych czynności prawnych mających na celu bezwzględne odzyskanie nieruchomości, co oznacza, że wyraziła nieformalną zgodą na korzystanie z tychże nieruchomości przez kontrahentów.

Dokonała co prawda zabezpieczenia budynku w celu uniemożliwienia kontrahentowi dostępu, działania te nie przyniosły jednak skutku, a gmina nie poczyniła kroków prawnych mających na celu odzyskanie nieruchomości, tj. nie wystąpiła na drogę sądową z pozwem w wydanie nieruchomości. W tym stanie rzeczy nastąpiła więc dorozumiana zgoda gminy na korzystanie z nieruchomości przez kontrahenta, a to oznacza, że od pobieranych opłat należy naliczyć i zapłacić podatek VAT.

Wyrok WSA

Na powyższą interpretację gmina złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu, który nie zgodził się ze stanowiskiem organu podatkowego i interpretację uchylił. W ustnym uzasadnieniu wyroku podkreślił, że opodatkowaniu VAT podlegają tylko takie czynności, które są wykonywane między stronami, pomiędzy którymi istnieje stosunek zobowiązaniowy, w ramach którego jeden podmiot w zamian za wynagrodzenie zobowiązany jest na rzecz innego podmiotu wykonywać określone świadczenie.

Czynność opodatkowana powstaje zatem wyłącznie w związku zaistnieniem między stronami stosunku prawnego opartego o relacje cywilnoprawne. W sytuacji, gdy osoba trzecia korzysta z nieruchomości bez zgody właściciela, zasadą jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem nieruchomości a korzystającym nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny, w ramach którego spełniane byłyby świadczenia wzajemne.

W razie ustania umowy najmu lub dzierżawy wygasa łączący obie strony stosunek prawny, co rodzi po stronie kontrahenta obowiązek zwrotu przedmiotu umowy, w tym przypadku – nieruchomości. Do chwili jej wydania po stronie byłego użytkownika dochodzi do tzw. bezumownego korzystania z rzeczy.

Zapłata za takie bezumowne korzystanie stanowi w istocie rzeczy odszkodowanie. Odszkodowanie to nie wynagrodzeniem za usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swojej własności, dysponowania nieruchomością. Organ podatkowy swoje stanowisko sprowadził do twierdzenia, że skoro gmina nie wystąpiła z powództwem o wydanie jej nieruchomości, to wyrażała zgodę na korzystanie z tej nieruchomości przez kontrahenta, z którym była zawarta umowa. Z takim stanowiskiem nie można się zgodzić. W ocenie sądu okoliczności wskazane we wniosku wskazują, że nie może być mowy o tym, że istniała dorozumiana zgoda na korzystanie przez kontrahenta z nieruchomości. Już w samej umowie wskazano, że w przypadku niepłacenia czynszu, gmina może rozwiązać umowę i naliczać kary za bezumowne korzystanie z nieruchomości.