Postępowanie dowodowe w sądach ds. własności intelektualnej

Nowe, odrębne postępowanie w sprawach własności intelektualnej przewiduje kilka rozwiązań, które mogą mieć istotne znaczenie z punktu widzenia osób dochodzących ochrony praw własności intelektualnej. Warto dodać, że jednym z postulatów i celów wprowadzenia takiej regulacji było ujednolicenie i usprawnienie procesowych instrumentów ułatwiających gromadzenie dowodów naruszenia praw własności intelektualnej oraz dowodzenia związanych z tym roszczeń.

Realizując te postulaty, postępowanie w sprawach własności intelektualnej przewiduje odrębne zasady, które mają pomóc nie tylko szybko zabezpieczyć dowody naruszenia (patentów, znaków towarowych czy popełnienia czynów nieuczciwej konkurencji), lecz także pozyskać je od naruszyciela, a nawet od osoby trzeciej, która dysponuje informacjami lub dowodami związanymi z naruszeniem. Funkcję taką mają pełnić środki prawne uregulowane w przepisach art. 479 (96) – art. 479 (121) k.p.c. w ramach odrębnego postępowania w sprawach własności intelektualnej. Przepisy wejdą w życie 1 lipca 2020 r. Wspomnianymi środkami prawnymi będą: wezwanie do udzielenia informacji, zabezpieczenie dowodu oraz wyjawienie lub wydanie środka dowodowego. Wszystkie te instrumenty prawne stanowią implementację art. 6–8 Dyrektywy nr 2004/48 o egzekwowaniu praw własności intelektualnej.

Czytaj także: Własność intelektualna – czyli ile jest dzisiaj IP w nowych technologiach i przemyśle kreatywnym?

Warto w tym miejscu odnotować, że niektóre z wyżej wymienionych środków prawnych są już obecne w prawie polskim. Zarówno Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jak i Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej przewidują szczególne przepisy regulujące możliwość żądania określonych informacji dotyczących naruszenia prawa czy zabezpieczenia dowodu. Regulacje te nie były jednak dotychczas jednolite oraz dotyczyły jedynie wybranych praw własności intelektualnej, takich jak prawa autorskie czy prawa własności przemysłowej. Ustawa o postępowaniu w sprawach własności intelektualnej wprowadza natomiast w tym zakresie jedno rozwiązanie dla wszystkich praw własności intelektualnej oraz rozszerza dotychczasową możliwość zastosowania wyżej wymienionych środków prawnych także na inne kategorie spraw własności intelektualnej, a zatem również na te, które nie były objęte dotychczas regulacjami prawa autorskiego czy prawa własności przemysłowej.

Postępowanie w sprawach własności intelektualnej stwarza osobom szukającym ochrony swoich praw możliwości pozwalające na pozyskanie i gromadzenie dowodów naruszenia zarówno na etapie przed wniesieniem pozwu, jak i w toku postępowania. Jednocześnie z niektórych środków prawnych ułatwiających gromadzenie dowodów i dowodzenie faktów można korzystać zarówno wobec potencjalnie pozwanego / naruszyciela, jak i wobec osoby trzeciej. Taka możliwość istnieje w przypadku wezwania do udzielenia informacji oraz zabezpieczenia dowodów, które mogą być wykorzystane zarówno przed wniesieniem pozwu, gdy chcemy dopiero poznać skalę i zakres naruszenia, jak i w trakcie toczącego się procesu. Co więcej, wskazanych w Ustawie informacji o naruszeniu oraz zabezpieczeniu dowodu będzie można żądać również od innej osoby niż naruszyciel, wykazując jednak, że osoba ta posiada faktyczny związek z naruszeniem praw własności intelektualnej. Z kolei środki w postaci nakazania przez sąd wydania lub wyjawienia dowodu dotyczącego naruszenia praw własności intelektualnej mogą mieć zastosowanie tylko w trakcie prowadzonego już procesu przeciwko pozwanemu i pod rygorem egzekucji takiego nakazu oraz innych negatywnych konsekwencji procesowych.

Nowe zabezpieczenie

Zabezpieczenie dowodu w nowym postępowaniu w sprawach przed sądami ds. własności intelektualnej będzie miało co do zasady inny cel niż tradycyjne zabezpieczenie dowodu na podstawie ogólnych przepisów procedury cywilnej (art. 310 k.p.c.). O ile w tym drugim przypadku zabezpieczenie dowodu polega zazwyczaj na jego wcześniejszym przeprowadzeniu, o tyle w sprawach własności intelektualnej co do zasady zabezpieczenie dowodu będzie zmierzać do uzyskania informacji o faktach dotyczących naruszenia prawa, pozwalających sformułować pozew, albo uzyskania materiału, z którego następnie w postępowaniu będzie przeprowadzony dowód. Warto zanotować, że uzyskanie zabezpieczenia dowodu może dotyczyć tylko środków rzeczowych i będzie mogło nastąpić po uprawdopodobnieniu roszczenia i interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia. Taki interes prawny w sprawach własności intelektualnej będzie istniał m.in. wówczas, gdy brak zabezpieczenia dowodu przez sąd spowoduje brak możliwości udowodnienia naruszenia w przyszłości, gdy będzie istniało ryzyko zniszczenia dowodów lub potrzeba ustalenia aktualnego stanu rzeczy, głównie stanu naruszenia.

Sąd może podjąć decyzję o zabezpieczeniu środka dowodowego w sprawach własności intelektualnej bez udziału drugiej strony, na posiedzeniu niejawnym. Druga strona będzie jednak miała możliwość zaskarżenia takiego postanowienia po jego doręczeniu, najczęściej przez komornika wykonującego takie postanowienie. Postanowienie o zabezpieczeniu dowodów ma też szczegółowo określać zakres wglądu stron do takiego dowodu oraz zasady korzystania i zapoznania się ze środkiem dowodowym przez stronę.

Co istotne, sąd ds. własności intelektualnej, określając sposób zabezpieczenia dowodu, będzie mógł nakazać zabezpieczenie go w sposób, który uzna za odpowiedni, włączając w to odebranie towarów, materiałów, narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak również sporządzenie szczegółowego opisu tych przedmiotów połączone, w razie konieczności, z pobraniem ich próbek. Wykonanie zabezpieczenia dowodu zostało powierzone komornikowi, który może na przykład odebrać wskazane w postanowieniu przedmioty oraz sporządzić protokół ze stanu faktycznego. Wykonując postanowienie o zabezpieczeniu dowodu, komornik nie będzie przeprowadzać czynności zajęcia przedmiotu, ale będzie odbierał ten przedmiot i przekazywał go do sądu w celu przeprowadzenia dowodu w przyszłości.

Przy zabezpieczeniu dowodu została przewidziana również regulacja mającą uwzględniać interes drugiej strony. Po pierwsze osoba, na której wniosek sąd zabezpieczył dowód, uzyska dostęp do niego dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia sądu, pomimo że postanowienie to jest wykonalne z chwilą wydania. W ten sposób z jednej strony realizowana jest przesłanka szybkiego działania w celu zabezpieczenia dowodów naruszenia, z drugiej natomiast zabezpieczony jest interes drugiej strony, która na skutek przysługującego jej zażalenia na zastosowanie takiego środka prawnego może doprowadzić do uchylenia zabezpieczenia dowodu. W takim natomiast przypadku bezprzedmiotowe stałoby się udostępnianie drugiej stronie zabezpieczonych dowodów.

Jeżeli do zabezpieczenia dowodów będzie dochodzić przed wniesieniem pozwu, uprawniony będzie musiał złożyć go w terminie wyznaczonym przez sąd, liczonym od daty uprawomocnienia się postanowienia o zabezpieczeniu dowodów. Inaczej zabezpieczenie upadnie, a uprawniony będzie narażony na negatywne konsekwencje z tym związane, w tym będzie ponosił odpowiedzialność za szkodę związaną z wykonaniem postanowienia o zabezpieczeniu dowodów przez stronę, w stosunku do której wydano takie postanowienie.

Dowód naruszenia

Nowym rozwiązaniem będzie możliwość uzyskania w trakcie trwającego procesu o naruszenie praw własności intelektualnej nakazu sądu w zakresie wyjawienia lub wydania dowodu przez pozwanego, pod warunkiem uprawdopodobnienia roszczenia i wykazania, że pozwany dysponuje tym dowodem. Ważne, że pozwany ma możliwość zajęcia stanowiska odnośnie do wniosku powoda o wydanie czy wyjawienie dowodu jeszcze przed rozpatrzeniem tego wniosku przez sąd. Postanowienie sądu uwzględniające żądanie wydania dowodu będzie tytułem egzekucyjnym, co oznacza, że w razie niezastosowania się do postanowienia sądu będzie możliwe odebranie dowodu przez komornika. Co więcej, jeśli druga strona będzie odmawiać wyjawienia lub wydania dowodu albo dowód zniszczy, sąd może uznać za ustalone fakty, które miały być tym dowodem wykazane oraz obciążyć pozwanego kosztami niezależnie od wyniku sprawy. Rozwiązanie to jest zbliżone do regulacji art. 248 k.p.c., z tą jednak różnicą, że postanowienie sądu ds. własności intelektualnej nakazujące wydanie lub wyjawienie dowodu, w przeciwieństwie do postanowienia wydanego na podstawie ww. regulacji k.p.c., jest tytułem egzekucyjnym i może być egzekwowane w postępowaniu egzekucyjnym.

Nakazując wydanie lub wyjawienie dowodu przez pozwanego, sąd będzie mógł określić zasady korzystania i zapoznawania się z tym dowodem przez powoda, uwzględniając przy tym tajemnicę przedsiębiorstwa pozwanego. Sąd będzie mógł zatem wzywać do wyjawienia lub wydania dokumentów bankowych, finansowych i handlowych niezbędnych do ujawnienia faktu naruszenia, przy czym zachowane musi być zabezpieczenie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa pozwanego. Pozwany ma też możliwość zaskarżenia zażaleniem postanowienia o wydaniu lub wyjawieniu dowodu.

Informacje o naruszeniu

Wezwanie do udzielenia informacji jest kolejnym elementem wprowadzającym jednolitą regulację gwarantowanego Dyrektywą 2004/48 prawa do uzyskania informacji niezbędnych do dochodzenia roszczeń we wszystkich sprawach naruszenia praw własności intelektualnej. Uprawniony będzie mógł żądać informacji niezbędnych do dochodzenia ochrony w związku z naruszeniem własności intelektualnej zarówno na etapie przedprocesowym, jak i w ramach toczącego się już postępowania. Katalog informacji, których będzie można żądać, został określony w Ustawie, przy czym warto odnotować, że będzie można też występować o inne niż wskazane w Ustawie informacje, pod warunkiem wykazania, że są one niezbędne do dochodzenia roszczenia. Jest to istotna zmiana w stosunku do wcześniejszych regulacji, prowadząca de facto do rozszerzenia katalogu informacji objętych prawem do informacji podmiotu praw własności intelektualnej.

Osoba, która będzie chciała pozyskać informacje o naruszeniu, będzie musiała najpierw przekonać sąd, że naruszenie jej praw miało miejsce. W szczególności konieczne będzie przedstawienie wiarygodnych okoliczności wskazujących na naruszenie praw własności intelektualnej oraz określenie zakresu żądanych informacji. Trzeba będzie też uzasadnić, że informacje objęte wnioskiem są konieczne w celu ustalenia źródła i zakresu naruszenia oraz że druga strona jest w posiadaniu takich informacji. Nie będzie trzeba natomiast wykazywać interesu prawnego – jak przyjmowano dotychczas przy stosowaniu innych regulacji roszczenia informacyjnego. Druga strona będzie miała możliwość zajęcia stanowiska co do wezwania do udzielenia informacji o naruszeniu, zanim sąd rozstrzygnie taki wniosek. Nowością w regulacji dotyczącej żądania informacji o naruszeniu jest też rozwiązanie przewidujące rygor odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń przez osobę, którą sąd zobowiązał do udzielenia informacji. Podanie nieprawdziwych informacji będzie stwarzać więc ryzyko odpowiedzialności karnej. Wezwanie do udzielenia informacji będzie mogło być kierowane nie tylko wobec naruszyciela prawa, lecz także wobec osoby trzeciej, co do której zostanie wykazane, że faktycznie prowadzi działalność związaną z procesem naruszenia praw własności intelektualnej (np. ma towary naruszające cudze prawa, świadczy usługi dla naruszyciela lub z naruszeniem cudzych praw).

Osoba, która uzyska informacje przed wniesieniem pozwu, będzie zobligowana do złożenia pozwu w terminie wyznaczonym przez sąd, nie później niż w ciągu miesiąca od wykonania postanowienia o udzieleniu informacji. Trzeba tu zaznaczyć, że w dotychczasowych regulacjach szczególnych dotyczących roszczenia informacyjnego nie było mechanizmu wprowadzającego obowiązek złożenia pozwu po uzyskaniu informacji. To nowe rozwiązanie wprowadzone w postępowaniu odrębnym w sprawach własności intelektualnej ma realizować postulat zapewnienia koniecznego związku pomiędzy żądaniem informacji a właściwym postępowaniem o naruszenie praw własności intelektualnej. Obowiązek złożenia pozwu w określonym terminie od uzyskania informacji ma zapobiegać nadużywaniu instytucji prawa do informacji i powodować bardziej przemyślane korzystanie z tego instrumentu prawnego. Konsekwencją braku wniesienia pozwu w terminie będzie m.in. odpowiedzialność odszkodowawcza za szkodę poniesioną przez podmiot zobowiązany do udzielania informacji w wykonaniu postanowienia sądu. Analogiczna sankcja jest przewidziana w razie zwrotu, odrzucenia lub cofnięcia pozwu, umorzenia postępowania czy przegrania sprawy przez żądającego informacji. Ten ostatni będzie również ponosił odpowiedzialność za szkodę spowodowaną wykonaniem obowiązku udzielenia informacji, gdy zostaną one wykorzystane dla celów innych niż dochodzenie żądań związanych z naruszeniem.

Można dyskutować, czy wprowadzenie sankcji odpowiedzialności odszkodowawczej w przypadku braku złożenia pozwu po wykonaniu postanowienia o udzieleniu informacji jest rozwiązaniem, które zawsze się sprawdzi. Może się bowiem okazać, że na skutek udzielenia informacji przez przeciwnika podmiot, którego prawa zostały naruszone, zrezygnuje z sądowego dochodzenia ochrony, gdyż zakres naruszenia oceni jako niewielki. W takim jednak przypadku cały czas będzie narażony na powyższą odpowiedzialność za szkodę wywołaną udzieleniem informacji. Z pewnością taka regulacja może dawać pole do nadużyć. W związku z tym wydaje się zasadne, aby sądy, po wykonaniu obowiązku udzielenia informacji, każdorazowo rozważały zobowiązanie uprawnionego do złożenia pozwu. Czas pokaże, czy nowy obowiązek złożenia pozwu po wykonaniu postanowienia o udzieleniu informacji będzie generował sytuacje dyskusyjne związane z wprowadzoną sankcją odszkodowania w przypadku braku wniesienia pozwu.

Podsumowując, nowe przepisy postępowania w sprawach własności intelektualnej wprowadzają jednolite środki prawne, które mają ułatwić gromadzenie i przeprowadzanie dowodów naruszenia oraz ustalenie skali tego naruszenia. W konsekwencji ma to ułatwiać formułowanie żądań w sprawach własności intelektualnej, udowadnianie poniesionej szkody oraz przyspieszać postępowanie dowodowe. Mimo pewnych niedoskonałości tej regulacji, należy ją ocenić jako krok w dobrym kierunku, pozwalający na ujednolicenie praktyki sądowej korzystania z ww. ułatwień procesowych w sprawach własności intelektualnej oraz usprawnienie i uczynienie bardziej efektywnym procesu dochodzenia ochrony praw własności intelektualnej.