Sędziowie nie mają gwarantowanego odpoczynku

Czas pracy sędziego jest określony wymiarem jego zadań – stanowi art. 83 ustawy z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Z tego zadaniowego systemu czasu pracy wynikają określone konsekwencje.

Po pierwsze: wobec sędziów nie stosuje się tradycyjnego rozkładu czasu pracy, tj. nie jest dopuszczalne planowanie pracy sędziego w siedzibie sądu przez osiem godzin dziennie pięć dni w tygodniu. Dla zatrudnionych w systemie zadaniowym szczegółowy rozkład czasu pracy wynika bowiem z konkretnych obowiązków przypadających do wykonania w poszczególne dni i tygodnie pracy.

Po drugie: wobec sędziów należy zachować normy czasu pracy określone w art. 129 kodeksu pracy, tj. ośmiogodzinną normę dobową oraz przeciętną 40-godzinną normę tygodniową.

Po trzecie: w razie naruszenia wskazanych norm sędziemu należy się, według jego wyboru, czas wolny bądź wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych – zgodnie z art. 151

2

k.p. Stosownie do § 2 tego artykułu udzielenie czasu wolnego w zamian za przepracowane godziny nadliczbowe może nastąpić także bez wniosku pracownika. Wtedy pracodawca udziela czasu wolnego od pracy najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych.

Z punktu widzenia osób znających prawo pracy powyższe uwagi można uznać za oczywiste, aczkolwiek sytuacja w sądach rejonowych nakazuje zabrać głos w kwestii naruszania praw pracowniczych sędziów.

Przytoczone reguły nie mają niestety wiele wspólnego z praktyką z tej także przyczyny, iż sędziowie, chcąc dochować terminów na wykonanie swoich obowiązków, w tym np. na sporządzenie uzasadnień do orzeczeń, pracują ponad ustalone normy, w szczególności powyżej pięciu dni w tygodniu.

Ustawa ustrojowa nie zawiera żadnych norm, na podstawie których można planować sędziom dyżury. Obowiązek pozostawania w gotowości do pracy po godzinach urzędowania sądu oraz w dniach wolnych od pracy równoznaczny z pełnieniem dyżurów może być wszakże wyznaczany na podstawie art. 151

5

§ 1 k.p.

W regulaminie urzędowania sądów powszechnych dyżury sędziów, rozumiane jako obowiązek przebywania w gotowości do wykonywania pracy poza godzinami urzędowania sądów, przewiduje się w trzech wypadkach:

> dla załatwiania wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania (tzw. dyżury aresztanckie) – § 293,

> dla zapewnienia niezwłocznego rozpoznawania spraw karnych w postępowaniu przyśpieszonym (dyżury związane z funkcjonowaniem tzw. sądów 24-godzinnych) – § 333,

> w razie potrzeby rozpoznawania spraw o wykroczenia w postępowaniu przyspieszonym – § 347.

W praktyce w ramach dyżurów aresztanckich sędziowie mają obowiązek przebywania w siedzibie sądu, a po godzinach jego urzędowania – w gotowości do pracy pod telefonem. Bardzo często do załatwiania spraw aresztanckich w małych sądach wyznacza się jednego sędziego na cały tydzień, co oznacza, że jest on zobowiązany do pozostawania w gotowości do pracy przez 24 godziny na dobę kolejne siedem dni (!).

Czas pracy sędziów rozpoznających sprawy karne w postępowaniu przyspieszonym dostosowany jest do specyficznie ustalonej w § 330 regulaminu organizacji urzędowania sądów, które rozpoznają tego typu sprawy.

Zgodnie z tym przepisem w dni robocze, soboty i dni wolne od pracy godzinami urzędowania sądów rejonowych są:

1) od 8 do 20 – w sądach o limicie etatów sędziowskich powyżej 35,2) od 8 do 16 – w pozostałych sądach.

Jeżeli jest to niezbędne do opanowania wpływu spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu przyspieszonym, prezes sądu rejonowego może nadto, na podstawie § 331 ust. 1 regulaminu, zarządzić odpowiednio dłuższe godziny urzędowania, a w sądzie o limicie etatów sędziowskich powyżej 50 – zarządzić całodobowe rozpoznawanie takich spraw.Stosownie do § 333 ust. 1 w godzinach urzędowania sądu ustalonych dla rozpoznawania spraw w postępowaniu przyspieszonym wyznaczeni sędziowie (i pracownicy sądu) mają obowiązek przebywać w siedzibie właściwego sądu rejonowego.

Przepis ten można interpretować na dwa sposoby.

Po pierwsze – że prezesi sądów mają obowiązek zapewnić w ww. godzinach obecność sędziów (np. dwóch kolejno po sobie), tak aby zabezpieczyć warunki do bezzwłocznego rozpoznawania spraw w postępowaniu przyspieszonym.

Po drugie – i tak jest najczęściej niestety stosowany w praktyce – jako przepis zezwalający prezesom sądów na zobowiązanie konkretnego sędziego do pozostawania w gotowości do pracy przez odpowiednio 8 lub 12 godzin w siedzibie sądu w tym samym celu co wyżej. Oznacza to, iż wobec sędziów w sądach o limicie powyżej 35 etatów stosuje się 12-godzinną dobową normę czasu pracy, do czego brak podstaw w ustawie ustrojowej. Jeżeli prezes sądu na 12 godzin między 8 a 20 wyznaczy dwóch sędziów dyżurnych, zachowana zostaje sztywna ośmiogodzinna dobowa norma czasu pracy.

W praktyce funkcjonują też tzw. dyżury wydziałowe. W ich ramach sędziowie mają obowiązek przebywania w siedzibie sądu (zwykle w swoim wydziale) w celu ewentualnego zastępowania innych sędziów, w tym przewodniczącego wydziału. Plan tych dyżurów ustala na dany miesiąc przewodniczący wydziału.

Należy wyraźnie podkreślić, że czas przebywania sędziego w siedzibie sądu w ramach dyżuru, bez względu na to, czy wykonuje on określone czynności, czy też oczekuje jedynie na ich wykonanie (co w praktyce zdarza się niezwykle rzadko ze względu na przepełnione referaty sędziów), powinien być w całości wliczany do czasu pracy. Wynika to wyraźnie z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (np. sprawę Simap, wyrok z 3 października 2000, C-303/98), które uznaje, iż czas pozostawania przez pracownika w gotowości do pracy w siedzibie zakładu pracy musi być w całości wliczany do czasu pracy. Reguła ta odnosi się do każdego rodzaju ww. dyżurów, w tym tzw. wydziałowych.

Jeżeli chodzi o dyżury pod telefonem, do czasu pracy wliczany będzie jedynie czas wykonywania pracy przez sędziego podczas dyżuru, a zatem w praktyce czas, w którym np. sędzia wykonuje swoje obowiązki w siedzibie sądu w związku z koniecznością załatwienia wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania (zapoznanie się z aktami, posiedzenie, przygotowanie i ogłoszenie postanowienia, wydanie zarządzeń itp.).

Wobec sędziów, podobnie jak wobec innych pracowników, stosuje się normę wynikającą z przepisu art. 151

5

§ 2 zdanie drugie k.p., zgodnie z którą czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, o którym mowa w art. 132 i 133 k.p. (są to prawa zagwarantowane ponadto w dyrektywie 2003/88). Chodzi o 11-godzinny nieprzerwany odpoczynek dobowy i 35-godzinny nieprzerwany odpoczynek tygodniowy (ze względu na treść art. 151

5

§ 4 k.p. nie dotyczy to prezesów sądów i ich zastępców jako pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy).

Treść tych norm kodeksu pracy prowadzi do wniosku, że nie jest dopuszczalne – nagminne w praktyce – zobowiązywanie sędziów w ramach dyżurów zarówno aresztanckich, jak i wyznaczonych w postępowaniu przyspieszonym do pozostawania w gotowości do pracy w ramach stałego kontaktu telefonicznego przez całą dobę czy nawet przez siedem kolejnych dni. Tego typu organizacja czasu pracy narusza prawo pracownika do 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku dobowego czy też 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego.