"Trybunał do naprawy. Nie obejdzie się bez usunięcia dublerów"

Czy Trybunał Konstytucyjny da się jeszcze naprawić?

Tak, i to jak najpilniej. W obecnym stanie – co pewnie widzą nawet jego zwolennicy – stał się w pełni zależny politycznie, bez elementarnych standardów niezawisłości, podupadły merytorycznie i dysfunkcjonalny organizacyjnie. A w demokratycznym państwie prawnym TK jest gwarantem przestrzegania Konstytucji RP i ochrony praw i wolności jednostki przed dyskrecjonalną władzą ustawodawcy. Bez TK konstytucyjne gwarancje są pozbawione treści.

Naprawiać ten trybunał czy zburzyć go i powołać nowy?

Przystępując do prac nad społecznym projektem ustawy o TK, założyliśmy, że zmiany muszą sprostać wymaganiom konstytucyjnym. Praworządności nie przywraca się metodami niepraworządnymi. Przewidujemy ewolucyjną naprawę systemu kontroli konstytucyjności prawa, bez wątpliwych konstytucyjnie działań o charakterze rewolucyjnym. Ekstremalne scenariusze bywają dla niektórych atrakcyjne. My widzimy ich zasadnicze wady.

Da się naprawić TK, nie zmieniając konstytucji?

Nie ma potrzeby dokonywania w niej zmian. Oczywiście, gdyby była większość konstytucyjna, byłoby co udoskonalić. Ważniejsze jednak, by zapewnić przestrzeganie konstytucji w obowiązującym kształcie. Pierwszym krokiem powinno być przyjęcie nowej ustawy o TK, która kompleksowo ureguluje system kontroli konstytucyjności prawa i zapewni regulacje wprowadzające.

Zajmijmy się więc podstawą normatywną.

Przyjęliśmy, że nie chcemy prostego przywrócenia stanu sprzed 2015 r. TK w tym okresie nie był wolny od wad. Przeanalizowaliśmy funkcjonowanie systemu od momentu powstania TK (tj. od 1985 r.) i obowiązujące w tym czasie ustawy wraz z ich nowelizacjami oraz projektami nowelizacji. Dokonaliśmy niezbędnych analiz porównawczych, badając funkcjonowanie sądów konstytucyjnych w innych krajach. Na tej podstawie opracowaliśmy projekt, który może zapewnić sprawne funkcjonowanie TK na dłużej.

Które zmiany uważa pan za najważniejsze?

Odejście od jednoosobowego kierownictwa TK na rzecz zasady kolegialności. Przeniesienie wielu kompetencji prezesa TK na zgromadzenie ogólne. Kadencyjność funkcji prezesa TK – by zapobiec nadmiernemu jego wpływowi (nadużywanemu w ostatnich latach) na składy i kierunek orzecznictwa. Nowe zasady wyborów sędziów TK i ich odpowiedzialności dyscyplinarnej. Większa partycypacja organizacji społecznych i zmiana zasad rozpoznawania skarg konstytucyjnych.

A co z problemem tzw. dublerów?

Dopuszczenie do orzekania osób nieuprawnionych jest kluczowym problemem rzutującym na negatywną ocenę TK z punktu widzenia praworządności i standardów państwa prawnego. To, że są osobami nieuprawnionymi, jest jednoznaczne i nie podlega ocenie prawnej, bo wynika wprost z prawomocnych orzeczeń TK (K 34/15 i K 35/15) i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Xero Flor). Osoby będące tzw. dublerami powinny niezwłocznie zostać odsunięte od orzekania w trybie wykonania tych wyroków. I nie trzeba do tego zmian normatywnych. Obowiązek wykonania wyroków ciąży zarówno na Sejmie RP, jak i na prezesie TK.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Marek Isański: O naprawie TK, czyli prawnicy muszą zmienić podejście do prawa

Jeśli najbliższe wybory parlamentarne wygra obecna opozycja to, bez natychmiastowej zmiany Trybun...

Byłby to chichot historii, gdyby Sejm dokonał tego uchwałą – tak jak uchwały stwierdzały brak „mocy prawnej” selekcji sędziów wybranych pierwotnie, co umożliwiło wybór „dublerów”.

To są nieporównywalne sytuacje.

Czy inna jest sytuacja prawna członków TK powołanych w miejsce dublerów, którzy zmarli?

Jest taka sama jak ich poprzedników. Konstytucja wskazuje wprost, że kadencje sędziów TK mają charakter indywidualny. Wszyscy „dublerzy” zostali powołani na miejsca już wcześniej prawidłowo zajęte. Dopóki trwa kadencja prawidłowo wybranych trzech sędziów, którym odmówiono przyjęcia ślubowania, dopóty każdy kolejny wybór na ich miejsce będzie dotknięty tą samą wadą.

Są jednak tacy, którzy uważają, że ręce prezydenta leczą wszelkie wady związane z nominacjami sędziowskimi – także w TK.

Prezydent nie stoi ponad prawem, działa na jego podstawie i w jego granicach. W świetle konstytucji sędziów TK wybiera Sejm. Osoby wybrane przez Sejm są sędziami TK i jako sędziowie TK składają ślubowanie wobec prezydenta. Akt ślubowania ma tu jedynie charakter honorowy. To inna sytuacja niż sędziów sądów powszechnych, którzy są powoływani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Jednak tu również prezydent nie ma kompetencji do „uzdrawiania” wad prawnych procesu wyboru kandydatów na sędziów przez KRS.

Osobną kwestią jest to, jak TK funkcjonuje obecnie. Kwestionujecie powołania pozostałych osób?

Nie kwestionujemy wyboru innych sędziów. Stoimy na gruncie konstytucji i jeśli Sejm wybrał sędziów TK w sposób wolny od wad prawnych, ich kadencje podlegają konstytucyjnej ochronie.

Czyli wszystko w porządku?

Konstytucyjna kadencja prawidłowo wybranych sędziów TK wymaga uszanowania, ale to nie znaczy, że wszystko jest w porządku. W ostatnich latach w TK dochodzi do sytuacji, które wymagają zbadania pod względem odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów tego trybunału. Niektórzy wykazują się aktywnością publiczną, która – mówiąc delikatnie – nie licuje z powagą sędziego TK. Te działania, niezwiązane z działalnością orzeczniczą, powinny być sprawiedliwie ocenione przez niezależny i niezawisły sąd dyscyplinarny.

A system dyscyplinarny TK jest wydolny?

Niestety nie. Stąd w projekcie ustawy o TK pojawiła się gruntowna zmiana zasad odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów TK. Dziś ten system opiera się na wzorcach zaczerpniętych z Sądu Najwyższego, choć zgromadzenie ogólne w TK liczy 15 sędziów, a w SN około 100. Gdy wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego złoży sędzia TK, prezes TK wybierze skład pierwszej instancji i wyznaczy rzecznika dyscyplinarnego – oskarżyciela – przed tym sądem, to może się okazać, że jest zbyt mało sędziów do wyboru składu drugiej instancji i nie da się egzekwować odpowiedzialności dyscyplinarnej. A co dopiero, gdy postępowanie dyscyplinarne jest prowadzone równocześnie wobec kilku sędziów.

Jak to zmienić?

W projekcie przyjęliśmy, że do składów sądu dyscyplinarnego mogą być wybierani także sędziowie TK w stanie spoczynku. Oni przecież odpowiadają dyscyplinarnie na takich samych zasadach jak czynni sędziowie TK. To pozwoli zachować standard niezawisłości, niezależności i apolityczności, a zarazem uchroni postępowania dyscyplinarne przed dysfunkcjonalnością i zapewni jego sprawność.

Sędziowie TK powinni mieć dyscyplinarki?

Wiele na to wskazuje. Weźmy na przykład niejasne zmiany w składach orzekających dokonywane przez prezesa TK czy aktywność niektórych sędziów w mediach społecznościowych. Sami sędziowie dostarczają tu dowodów, publikując oświadczenia ujawniające skalę nieprawidłowości w TK.

A te postępowania nie sparaliżują TK?

A czy TK nie jest już sparaliżowany? Przypominam, że w składach dyscyplinarnych mogliby zasiadać sędziowie TK w stanie spoczynku, niezaangażowani w bieżące prace Trybunału.

A teraz sprawa najważniejsza: co z orzeczeniami TK wydanymi w składzie z dublerami?