TSUE o statusie neosędziów. PiS się cieszy, prawnicy krytykują

Jak informowaliśmy, wczoraj TSUE ogłosił wyrok w sprawie skargi Gminy Wieliszew (C‑698/20), która dotyczyła wyłączenia z masy upadłości kwot płaconych w programie współfinansowanym z budżetu Unii. Druga ze spraw dotyczyła procesu o używanie znaku towarowego, który koncern Procter&Gamble wytoczył polskiej spółce perfumesco.pl (C-355/21).

Czytaj więcej:

Finanse

Pieniądze unijne bez przywilejów. TSUE o masie upadłości

Prawo UE nie zobowiązuje do wyłączenia z masy upadłości kwot płaconych w programie współfinansowanym z budżetu Unii – to sedno czwartkowego wyroku TSUE.

Pro

Wątpliwości RPO

Pytania prejudycjalne skierowały do TSUE składy Izby Cywilnej SN, w których zasiadali Tomasz Szanciło i Jacek Grela (w obu) oraz Kamil Zaradkiewicz (w jednym) i Marcin Krajewski (w jednym). To sędziowie powołani do SN przy udziale nowej Krajowej Rady Sądownictwa, wybranej przez polityków według zasad obowiązujących od 2018 r. Znaczna część środowiska prawniczego uważa, że powołanie sędziego z wniosku neoKRS z góry skazane jest na zarzut niezgodności z prawem, a skład sędziowski z udziałem takiej osoby jest wadliwy.

W obu postępowaniach przed TSUE brał udział Rzecznik Praw Obywatelskich. Przedstawił Trybunałowi stanowisko, że wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym jest w tych sprawach niedopuszczalne właśnie z powodu "uzasadnionych wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności organu", który sporządził wnioski prejudycjalne.

RPO przypomniał wyrok TSUE z 29 marca 2022 r. (Getin Noble Bank, C‑132/20), w którym TSUE stwierdził, że przy dokonywaniu oceny, czy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny, Trybunał bierze pod uwagę całokształt okoliczności, takich jak ustanowienie organu na podstawie ustawy, jego stały charakter, obligatoryjny charakter jego jurysdykcji, kontradyktoryjność postępowania, stosowanie przez ów organ przepisów prawa oraz jego niezawisłość.

W jednym z czwartkowych orzeczeń TSUE przypomniał zresztą, że marcowy wyrok dotyczył wniosku wysłanego przez jednego z sędziów  (Kamila Zaradkiewicza), których status poddaje teraz w wątpliwość RPO.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

TSUE odpowiedział Zaradkiewiczowi: sędzia powołany w PRL może być niezawisły

Sam fakt, że sędzia został powołany w czasie, gdy jego państwo członkowskie nie było jeszcze demokratyczne, nie podważa niezawisłości i bezstronności tego sędziego - orzekł we wtorek Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu odpowiadając na pytania polskiego Sądu Najwyższego. Publikujemy pełny tekst tego istotnego dla polskich sędziów wyroku.

Co orzekł Trybunał

13 października TSUE orzekł w salomonowym stylu:

"57 Bezsporne jest, że Sąd Najwyższy jako taki spełnia wymogi przypomniane w poprzednim punkcie niniejszego wyroku. W niniejszej sprawie Rzecznik Praw Obywatelskich podnosi raczej kwestię tego, czy sędziowie zasiadający w składzie orzekającym Sądu Najwyższego, który skierował do Trybunału rozpatrywany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, spełniają te wymogi.

58 Tymczasem, jak Trybunał orzekł w pkt 69 wyroku z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank (C‑132/20, EU:C:2022:235) i z powodów wymienionych w pkt 70 i 71 tego wyroku, w zakresie, w jakim wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony przez sąd krajowy, należy domniemywać, że spełnia on wspomniane wymogi przypomniane w pkt 56 niniejszego wyroku, niezależnie od tego, w jakim konkretnie składzie sędziowskim sąd ten orzeka.

59 Prawdą jest, że domniemanie przedstawione w poprzednim punkcie niniejszego wyroku może zostać obalone, jeżeli prawomocne orzeczenie sądowe wydane przez sąd krajowy lub międzynarodowy prowadziłoby do uznania, że sędzia lub sędziowie orzekający jako sąd odsyłający nie są sądem niezawisłym, bezstronnym i ustanowionym uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w świetle art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zob. podobnie wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank, C‑132/20, EU:C:2022:235, pkt 72).

60 Jednakże zważywszy, że w niniejszej sprawie ani w chwili zamknięcia pisemnego etapu postępowania, ani też w momencie poddania sprawy pod obrady nie przekazano do wiadomości Trybunału, by w stosunku do sędziów należących do składu odsyłającego wydano takie prawomocne orzeczenie sądowe, ewentualne nieprawidłowości, do jakich mogło dojść w ramach krajowej procedury ich powołania, nie mogą spowodować niedopuszczalności rozpatrywanego tu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

61 Należy jednak przypomnieć, że domniemanie, o którym mowa w pkt 58 niniejszego wyroku, przyjmuje się wyłącznie na potrzeby oceny dopuszczalności wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym kierowanych na podstawie art. 267 TFUE. Z powyższego nie można wywodzić, że warunki powołania sędziów wchodzących w skład sądu odsyłającego zawsze będą pozwalały na przyjęcie, że spełnione są gwarancje dostępu do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE lub art. 47 Karty praw podstawowych (zob. podobnie wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank, C‑132/20, EU:C:2022:235, pkt 74).

62 Należy wreszcie wyjaśnić, że ocena odmienna od tej, która wynika z pkt 57–61 niniejszego wyroku, mogłaby okazać się konieczna w okolicznościach, w których poza sytuacją osobistą sędziego lub sędziów, którzy formalnie występują z wnioskiem na podstawie art. 267 TFUE, inne czynniki miałyby mieć wpływ na funkcjonowanie sądu odsyłającego, w którym sędziowie ci zasiadają, przyczyniając się w ten sposób do naruszenia niezawisłości i bezstronności tego sądu (zob. podobnie wyrok z dnia 29 marca 2022 r., Getin Noble Bank, C‑132/20, EU:C:2022:235, pkt 75).

63 Z powyższych rozważań wynika, że rozpatrywany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny."

Czyli nieważne, kto zasiada w składzie orzekającym, który zgłasza wniosek prejudycjalny, domniemuje się, że skład ów jest sądem w rozumieniu prawa UE, choć domniemanie to może zostać obalone. Np. jeśli sąd krajowy lub międzynarodowy podważy status konkretnego sędziego.

Taka sytuacja miała miejsce w przypadku jednego z sędziów, którzy wysłali wniosek prejudycjalny w sprawie skargi gminy Wieliszew. Europejski Trybunał Praw Człowieka ws. Advance Pharma w lutym 2022 uznał, że orzeczenie Izby Cywilnej SN naruszyło prawa strony, ponieważ wydał je skład sędziów (z udziałem Kamila Zaradkiewicza), których do SN   wskazała nowa KRS. Orzekając w sprawie ze skargi gminy Wieliszew TSUE nie odniósł się jednak do tego wyroku ETPCz.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Jest wyrok ETPC ws. nowych sędziów Izby Cywilnej SN

W czwartek Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, w którym znaleźli się sędziowie powołani przez nową Krajowa Radę Sądownictwa nie jestem „niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą".

Zwycięstwo stanowiska PiS?

Kamil Zaradkiewicz oraz Sebastian Kaleta uznali, że TSUE potwierdził stanowisko polskiego rządu w sporze o status sędziów powołanych z udziałem nowej KRS.

- Dzisiejsze wyroki TSUE potwierdzają, że wojna z „nowymi” sędziami ma charakter polityczny, a nie prawny. Nie ma żadnych konkretnych argumentów za rzekomym brakiem ich niezawisłości. Dlatego w celu podważenia statusu sędziów sięga się po szantaż za pomocą „kamieni milowych” z KPO - napisał na Twitterze Kamil Zaradkiewicz.

- To już trzeci w tym roku wyrok TSUE, w którym ten wskazuje, że nie można podważyć generalnie statusu sędziego, a ewentualne wątpliwości dotyczące konkretnego sędziego muszą być udowodnione. Mimo to trwa nagonka na Polskę ze strony Niemiec, KE i PE. Polityka, a nie praworządność - stwierdził Sebastian Kaleta.