Jankowski: Znikający autorytet sędziowskiej togi

Nasze zaufanie do wymiaru sprawiedliwości spada na łeb na szyję. Według raportu European Trusted Brands przeprowadzonego przez Reader's Digest  zaufanie do sędziów  spadło w ciągu ostatnich dwóch lat aż o 21 proc.

W 2011 r. osoby w togach z fioletowymi wypustkami darzyło zaufaniem 52 proc. dorosłych Polaków, rok później już tylko 38 proc., a w 2013 roku jedynie 31 proc. Według raportu TNS Polska co piąty Polak „zdecydowanie nie ufa" naszemu wymiarowi sprawiedliwości, a 33 proc. pytanych „raczej nie ufa". Podobne wyniki dało badanie CBOS.

To ci kelnerzy, ci dziennikarze

Liczby te powinny już dawno uruchomić czerwony guzik alarmowy.   Sprawny, niezależny wymiar sprawiedliwości jest przecież zwieńczeniem każdego demokratycznego systemu. Bez niego nie ma co marzyć  o praworządności w państwie.

Spadek zaufania  do wymiaru sprawiedliwości  jest  szokujący. Ale  szok większy wywołują wypowiedzi prawników, które ten spadek wiarygodności sądów i prokuratur usiłują  wytłumaczyć.

I tak dla sędziów zrzeszonych  w  stowarzyszeniu Iustitia jest jasne, że niski poziom zaufania do sądów i prokuratur wynika głównie z negatywnego obrazu tych instytucji w mediach. Tak więc to nie my,  biedne, Bogu ducha winne,  zahukane  istoty w togach, tylko ci kelnerzy, ci dziennikarze, co to nie potrafią odróżnić aktu oskarżenia od powództwa, mieszają bez przerwy w  kotle Temidy. Inne tłumaczenia  są jeszcze bardziej zaskakujące. „Jeżeli  w sprawach cywilnych co druga osoba przegrywa, to przynajmniej połowa z nich musi być niezadowolona" – tłumaczy były minister sprawiedliwości. Jeden z sędziów rozwinął tę myśl i ujął problem nieco bardziej filozoficznie:  „W sprawach cywilnych zawsze ktoś przegrywa, a jeśli powództwo jest oddalone, wtedy niezadowolone są obie strony. W sprawach karnych zazwyczaj niezadowolony jest oskarżony i jego rodzina, a często również pokrzywdzeni". Innymi słowy, podążając za tokiem rozumowania pana sędziego, z sądu tak naprawdę nikt nie ma prawa wyjść zadowolony.

Ale ludziom przychodzącym do sądu wcale nie jest do śmiechu.  Po ogłoszeniu wyroku czują się okradzeni z odpłaty należnej złym czynom. Narzekają nie tylko na ciągnące się latami procesy, na zbyt niskie kary dla groźnych bandytów i „po kozacku" rozpisane sprawy na wokandzie. Nasz wymiar sprawiedliwości oskarżany jest także o powiązania korupcyjne,  o naciski polityczne i nierówne traktowanie obywateli wobec prawa. Panuje na przykład dość powszechne przekonanie, że osobom zamożnym łatwiej jest poruszać się po sądowych korytarzach.

Nad tymi zarzutami środowiska prawnicze nie mogą przechodzić do porządku dziennego. A tak się niestety dzieje. Prezes gdańskiego sądu, który wsławił się tym, że za swoich przełożonych uznał  urzędników z  Kancelarii Premiera, do dzisiaj nie został osądzony dyscyplinarnie przez swoich kolegów.  Jak to możliwe, że od  września ubiegłego roku Krajowa Rada Sądownictwa i jej rzecznik dyscyplinarny nie  potrafiły uporać się z tą głośną sprawą „sędziego na telefon".

Innym razem KRS przegłosowała swojego przewodniczącego i z wymowną pobłażliwością odniosła się do sędziego, któremu po wydaniu wyroku w  głośnej sprawie doktora  G. sala sądowa pomyliła się najwyraźniej z salą konferencyjną.

Koledzy warszawskiego sędziego, którzy  bronili  w stacjach telewizyjnych jego zaangażowanej postawy, podkreślali, że sędziom nie można kneblować ust, że mają oni prawo do własnych poglądów, że nie powinni zamykać się w wieży z kości słoniowej. Oczywiście, wszystko to prawda. Ale co do jednej rzeczy trzeba się umówić. Od zasady, że sędzia o sprawie, którą sądzi, wypowiada się tylko w sentencji wyroku i   uzasadnieniu, nie może być wyjątku. Komentowanie własnego wyroku specjalnie dla stacji telewizyjnych czy radia jest nadużyciem autorytetu sędziowskiej togi.

Bez prawa do odwołania

Tak właśnie niepostrzeżenie przedostało się do naszej procedury sądowej wielce wyrafinowane postępowanie  „jednoinstancyjne". Oto warszawski sąd apelacyjny uniewinnił byłą posłankę od zarzutu korupcji, pomimo że sąd pierwszej instancji, przed którym toczyło się wnikliwe postępowanie dowodowe, skazał oskarżoną za wzięcie łapówki na karę pozbawienia wolności. Okazuje się, że takie uniewinnienie przed sądem apelacyjnym  jest rozstrzygnięciem  ostatecznym. Nie można go zmienić, nie można zaskarżyć, gdyż nie przysługuje  od takiego orzeczenia żaden zwykły  środek odwoławczy. Procedura stalinowska znała jednoinstancyjne  skazywanie ludzi niewinnych, teraz tylnymi drzwiami na sale sądowe wkradło się jednoinstancyjne uniewinnianie ludzi winnych. I jedno, i drugie jest zabójcze dla wymiaru sprawiedliwości.

Nie tak dawno ofiarą „apelacyjnej jednoinstancyjności", tym razem w procesie cywilnym, padł działacz Wolnych Związków Zawodowych na Wybrzeżu, któremu sąd nakazał przepraszać Lecha Wałęsę za „Bolka".  Spór czeka  teraz na rozstrzygnięcie przed Trybunałem w Strasburgu, gdyż  Sad Najwyższy odmówił rozpoznania kasacji działacza związkowego.