W Trybunale Konstytucyjnym coraz więcej wniosków w obronie praw obywateli

W 2013 r. do Trybunału wpłynęło łącznie 480 wniosków, pytań prawnych i skarg konstytucyjnych. To więcej niż rok wcześniej.

Ponad 20 proc. wniosków o zbadanie zgodności z konstytucją konkretnych przepisów pochodzi od podmiotów uprzywilejowanych, m.in. prezydenta, prokuratora generalnego, rzecznika praw obywatelskich, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego czy Krajowej Rady Sądownictwa.

Kto pisze skargi

Jeszcze w 2001 r. prokurator generalny złożył zaledwie jeden wniosek, dwa lata później było ich już dziewięć, w 2013 r. – dziesięć. Od lat jednak najczęściej występującą stroną jest rzecznik praw obywatelskich. Rok temu wysłał 27 wniosków o zbadanie zgodności z konstytucją różnych ustaw i rozporządzeń. Gorszy wynik, zaledwie trzy sprawy od 2010 r., ma Krajowa Rada Sądownictwa. KRS może jednak występować tylko w sprawach dotyczących sądownictwa. A najmniej wniosków ma na swoim koncie pierwszy prezes Sądu Najwyższego – w ostatnich dwóch latach tylko jeden.

Nie ma jednej kategorii spraw, których dotyczą wnioski. Andrzej Seremet występował w obronie zarówno właścicieli aut zmuszanych do ujawnienia danych kierowcy, który popełnił wykroczenie drogowe, jak i zmian na mapie prokuratury. W tym ostatnim wypadku zresztą wygrał z ministrem sprawiedliwości. Ten nie dopasował położenia jednostek prokuratury do właściwości apelacji.

Najbardziej różnorodne wnioski składa RPO. W 2013 r. stanął on m.in. w obronie praw skazanych, w sprawie zasad i trybu wyboru kandydatów na członków rad nadzorczych spółek Skarbu Państwa, podwójnych sankcji za uczestnictwo w grze hazardowej. Tak samo jak prokurator generalny wystąpił w obronie kierowców złapanych przez fotoradar.

Internet pomaga

Każda kolejna wygrana przed Trybunałem sprawia, że chętnych do wnoszenia skarg robi się więcej. A te generują potem kolejne wnioski.

– To normalne zjawisko socjologiczne – mówi Krzysztof Kosiński, socjolog społeczny.

Większej liczbie wniosków służy też internet. Ludzie szybko się ze sobą komunikują, a na tematyczne fora wchodzą tylko ci naprawdę zainteresowani. – Informacja o powodzeniu wniosku szybko się rozchodzi. Ludzie piszą więc skargi w kolejnych sprawach, bo widzą szansę na zmianę tego, co ich boli – wyjaśnia Kosiński.

Prawny bubel

Wśród przyczyn większej liczby wniosków do Trybunału występuje też marna jakość polskiego prawa i brak stabilizacji.

– Ktoś dziś zakłada firmę czy podpisuje umowę i nie ma gwarancji, że kiedy już będzie działał, warunki, na które się godził, nie zmienią się – wskazuje Jacek Pomianowski, prezes Stowarzyszenia Pokrzywdzonych przez Wymiar Sprawiedliwości. – Parlament powinien być miejscem dobrze zorganizowanej pracy posłów. Nasz nie zmierza do rozwiązania problemu, lecz jest obliczony na osiągnięcie określonego efektu medialnego – dodaje.

Podobny wniosek płynie z ostatnich badań, jakie przeprowadzono na temat jakości prawa i tego, jak ono przeszkadza w życiu i pracy. Ponad 70 proc. uczestników ankiety odpowiedziało, że przynajmniej raz w życiu trafiło na przepis, który był zły i niesprawiedliwy.

Powiedzieli dla „Rz"

Irena Lipowicz, rzecznik praw obywatelskich

W wyniku skarg kierowanych do rzecznika praw obywatelskich formułowane są tak zwane wystąpienia generalne do odpowiednich instytucji państwowych. Jeżeli wystąpienia te nie przynoszą rezultatów w postaci zmiany prawa, rzecznik zmuszony jest do zaskarżenia istniejących przepisów ?do Trybunału Konstytucyjnego. ?W 2013 r. wpłynęło do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich ?70 tys. skarg od obywateli. ?W stosunku do poprzedniego roku ten wzrost wynosi 22 proc. ?Z jednej strony może to być sygnał ?rosnącej świadomości prawnej obywateli i wysokiego zaufania ?do naszej instytucji, z drugiej ?– można go również odczytać jako konsekwencję kiepskiej jakości legislacji, tworzenia bądź utrzymywania wadliwych ustaw i złych przepisów.

Andrzej Seremet, prokurator generalny

Kierowanie wniosków do Trybunału Konstytucyjnego to istotne zadanie dla prokuratury. Mamy stać na straży praworządności i właśnie tak rozumiemy troskę o standardy stanowionego prawa. Wsłuchujemy się w głosy obywateli i organizacji samorządowych. ?Ale nie tylko. Sami również monitorujemy obowiązujące przepisy prawne.

Dowodem na to, że reagujemy na to, co się dzieje, są wnioski ?w sprawie właścicieli aut czy kierowców, którzy nie do końca radzą sobie z tym, jak interpretować przepisy. Często nie pomagają im też sądy, które raz orzekają tak, ?a raz inaczej. Z dużą satysfakcją przyjmuję to, że skuteczność wniosków kierowanych przeze mnie jest tak duża.

Jerzy Stępień, były prezes Trybunału Konstytucyjnego