W myśl obecnych uregulowań Kodeksu postępowania karnemu, każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania.
Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby wyznaczono mu obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Ocena takiego stanu rzeczy należy do prezesa sądu, ponieważ wspomniana ustawa nie wskazuje okoliczności, które potwierdzałyby fakt, iż osoba oskarżona nie jest w stanie ponieść kosztów finansowych obrony.
Bieda to za mało
Tymczasem, posłanka Anna Nemś w interpelacji do ministra sprawiedliwości zauważa, iż sam fakt, że ktoś jest biedny, nie jest wystarczającym uzasadnieniem wniosku o ustanowienie obrońcy z urzędu. „Wnioskując o przydzielenie adwokata z urzędu, trzeba bowiem koniecznie wykazać, że poniesione koszty obrony będą rzeczywistym, poważnym uszczerbkiem w utrzymaniu dla samego oskarżonego i jego rodziny" – wyjaśnia parlamentarzyska.
Anna Nemś przypomina, iż zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego (sygn. akt I KZP 37/92) na postanowienie o odmowie przyznania obrońcy z urzędu przez sąd pierwszej instancji nie przysługuje zażalenie. „Zażalenie takie nie przysługuje nawet w przypadku powoływania się oskarżonego na niemożność poniesienia kosztów finansowych obrony" – tłumaczy posłanka. Zaznacza ona, że w wielu krajach pełnomocnika z urzędu przydziela oskarżonemu zupełnie niezależny od sądu organ. Za przykład podaje Wielką Brytanię, gdzie instytucja taka zawiera kontrakty z wyłonionymi w drodze przetargu kancelariami prawnymi zajmującymi się tylko i wyłącznie obroną w sprawach z urzędu oraz, co szczególnie ważne, monitoruje również ich pracę.
Obrońca regułą, a nie wyjątkiem
Odpowiadający na interpelację Wojciech Węgrzyn – podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości – poinformował, iż 9 października 2012 r. Rada Ministrów przyjęła opracowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny i niektórych innych ustaw.
