Nadchodzi prawdziwa rewolucja w procedurze karnej

Zgodnie z projektem noweli we wszystkich wszczynanych z inicjatywy procesowej postępowaniach przed sądem inicjatywa dowodowa należeć będzie do stron. Dowody będą przeprowadzone przed sądem przez tę stronę, na wniosek której dowód został dopuszczony. Przeprowadzenie dowodów przez sąd będzie możliwe, ale tylko w wyjątkowych wypadkach.

Przyjęto, że strony – poza prokuratorem reprezentującym interes publiczny – nie będą miały obowiązku uczestniczenia w rozprawie. Sąd będzie mógł ogłosić wyrok bez udziału stron. Zrezygnowano ponadto z odczytywania przez oskarżyciela całego aktu oskarżenia i - w niektórych sytuacjach - z odczytywania dowodów. Wzmocniono przepisy dotyczące konieczności obowiązkowego informowania pokrzywdzonego o przysługujących mu uprawnieniach i obowiązkach.

W postępowaniu sądowym obrońca z urzędu ma być wyznaczany na wniosek oskarżonego.

Obrona z urzędu będzie przyznawana przy tym, jak dotąd, zawsze z urzędu osobie, która: nie ukończyła 18 lat; jest głucha, niema lub niewidoma; ma trudności z rozpoznaniem znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem. Obrońca z urzędu będzie występował również w imieniu osoby chorej psychicznie. Za wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu będzie pobierana opłata – od 100 do 1 tys. zł w postępowaniu przed sądem pierwszej lub drugiej instancji.

Zmiany w składzie sądu

Rozszerzono zakres stosowania wnioskowania o skazanie bez rozprawy na wszystkie występki. Wprowadzono przy tym możliwość zgłoszenia przez pokrzywdzonego sprzeciwu wobec wydania wyroku bez rozprawy. Instytucja dobrowolnego poddania się karze będzie obejmować wszystkie przestępstwa, również najcięższe.

W nowych przepisach podkreślono znaczenie mediacji i jej poufności. Przyjęto, że oświadczenia składane w toku mediacji nie będą wykorzystywane jako dowody w postępowaniu karnym. Z mediacji wyłączono m.in.: sędziego, prokuratora, adwokata, radcę prawnego, aplikanta, ławnika, referendarza sądowego. Określono przypadki, kiedy ugoda mediacyjna może zyskać nadaną przez sąd klauzulę wykonalności. Przyjęto, że mediacja nie powinna trwać dłużej niż miesiąc.

Wprowadzono zmiany przepisów dotyczących składu sądu. W sądach pierwszej instancji dopuszczona będzie możliwość orzekania w mniej licznym składzie niż dotychczas (np. jeden sędzia i dwóch ławników, a nie jak obecnie 3 sędziów). Trzeba zaznaczyć, że w sprawach większej wagi skład sędziowski może być liczniejszy. To ograniczenie odnosić się będzie także do sądów odwoławczych (orzekanie jednoosobowe).

Referendarze sądowi będą mogli wykonywać niektóre czynności w postępowaniu karnym – np. wydawać postanowienia o charakterze obligatoryjnym, decydować o udziale obrońcy i pełnomocnika w postępowaniu karnym, określać koszty procesu, wydawać polecenia Policji i innym organom czy wykonywać czynności z zakresu pomocy prawnej.

Projekt wprowadza zasadniczą zmianę w zakresie postępowania odwoławczego, która ogranicza możliwość uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji – zamiast tego przewiduje się zwiększenie uprawnień tego sądu do merytorycznej zmiany orzeczenia.

Kiedy tymczasowe aresztowanie

Wprowadzono bardzo ważną grupę przepisów dotyczących zakresu dochodzenia, które ma być prowadzone przez prokuratora, gdy podejrzanym będzie: sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego Służby Celnej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej i innych organów. Obecnie w przypadku podejrzeń wobec tych grup osób prowadzone jest śledztwo.

Uregulowano i doprecyzowano przesłanki stosowania środków przymusu – chodzi o tzw. zatrzymanie prokuratorskie oraz tymczasowe aresztowanie. Wskazano dokładnie, jakie informacje powinien zawrzeć prokurator we wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania lub jego przedłużenie (określono przypadki uzasadniające przedłużenie aresztowania). W posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia tymczasowego aresztowania musi obowiązkowo uczestniczyć obrońca oskarżonego. Tymczasowe aresztowanie nie będzie stosowane, jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności do 2 lat (obecnie do 1 roku).