Problem naruszeń praw własności intelektualnej w Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, jest złożony i obejmuje naruszenia dotyczące praw autorskich, znaków towarowych, patentów, a także wzorów przemysłowych. Naruszenia praw własności przemysłowej dotyczą sytuacji, w których dochodzi do bezprawnego użycia, kopiowania, podrabiania lub innego wykorzystania chronionych prawem przedmiotów własności przemysłowej bez zgody właściciela tych praw.
Nielegalny handel podrabianymi towarami stanowi znaczące i niestety wciąż rosnące zagrożenie w zglobalizowanej gospodarce. Nie należy lekceważyć jego szkodliwego wpływu na konsumentów, wzrost gospodarczy, innowacyjność, praworządność, wreszcie na środowisko i ostatecznie na zaufanie do dobrze funkcjonujących rynków: polskiego, europejskiego i globalnego.
Łączny wkład wnoszony do gospodarki UE przez sektory intensywnie korzystające z praw własności intelektualnej sięga około 42 proc. PKB (5,7 biliona euro) i obejmuje aż 28 proc. zatrudnienia. Naruszanie praw własności intelektualnej stanowi dochodową działalność przestępczą, przez co właściciele praw i gospodarka ponoszą znaczne koszty. Jak wynika z badania przeprowadzonego przez Urząd UE ds. Własności Intelektualnej, ma to szczególne znaczenie w okresie obecnego kryzysu wywołanego konfliktami zbrojnymi na świecie.
Według szacunkowych danych uzyskanych w wyniku badania przeprowadzonego w 2023 r. przez EUIPO i OECD, dotyczącego naruszenia praw własności intelektualnej w handlu międzynarodowym, mogły one obejmować aż 3,3 proc. światowego handlu. Podrabiane towary stanowią aż 6,8 proc. przywozu do UE, czyli 121 miliardów euro rocznie.
W miarę rozwoju technologii i kanałów dystrybucyjnych równolegle ze wzrostem asortymentu podrabianych produktów sposób działania przestępców staje się coraz bardziej złożony. Do celów dystrybucji swoich produktów, a także do promowania nielegalnych treści cyfrowych fałszerze stosują modele działalności gospodarczej oparte w głównej mierze na internecie. Strony internetowe, na których oferowana jest sprzedaż towarów podrobionych, odnoszą korzyści w postaci dodatkowych przychodów z reklam tzw. wysokiego ryzyka (strony dla dorosłych, gry i złośliwe oprogramowanie). Zdarza się także, że paradoksalnie reklama legalnych marek na takich stronach przynosi dwojakiego rodzaju straty – szkodę dla własnej marki i uwiarygodnienie strony internetowej, na której marka się pojawia. Najnowsze badania dot. wielkości międzynarodowego handlu podrobionymi i pirackimi produktami pokazują, że wynosi on już 460 miliardów euro. Stanowi to ok. 3,3 proc. światowego handlu i blisko 7 proc. importu UE. Handel internetowy jest związany z naruszeniami praw własności intelektualnej, takimi jak znaki towarowe (chroniące markę), wzory przemysłowe (chroniące kształty lub design), patenty na wynalazki (chroniące technologię) czy naruszenia praw do nowych odmian roślin. Dostęp do nielegalnych treści w sieci najczęściej narusza prawa własności intelektualnej w postaci praw autorskich.
Wszelkie nielegalne działania wywołują oczywiście efekt i skutki prawne. Warto pamiętać w tym przypadku o odpowiedzialności cywilnej i karnej za nieuczciwe czyny. W przypadku odpowiedzialności cywilnej dochodzący swoich praw może liczyć na nakaz zaprzestania naruszeń, obowiązek naprawienia szkody (odszkodowanie), zadośćuczynienie za naruszenie dóbr niematerialnych oraz obowiązek wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści. Z kolei odpowiedzialność karna w Polsce regulowana jest m.in. przez ustawę – Prawo własności przemysłowej i skutkuje np. grzywną i karą ograniczenia lub pozbawienia wolności (do dwóch lat, zaś w szczególnych przypadkach nawet i więcej). Dochodzenie roszczeń może odbywać się zwłaszcza na drodze sądowej, która otwiera nam możliwość postępowania przed sądem cywilnym lub karnym.
Podstawowym krokiem jest skuteczne zadbanie o ochronę swoich dóbr niematerialnych, najlepiej w formie dokonania zgłoszeń do Urzędu Patentowego RP lub innych organów międzynarodowych, oraz rejestracja swoich wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych czy znaków towarowych. Warto także nieustannie monitorować rynek i konkurencję (np. wyszukiwanie podróbek) oraz zawierać umowy licencyjne precyzujące zasady korzystania przez podmioty trzecie z naszych praw wyłącznych. W przypadku czynów nielegalnych należy zgłaszać bezzwłocznie naruszenia do odpowiednich organów (sądy, policja, organy celne).
OPINIA EKSPERTA
dr hab. Ewa Skrzydło-Tefelska, prezes Urzędu Patentowego RP
Naruszenia praw własności intelektualnej w Polsce to realny problem wpływający negatywnie na twórców, przedsiębiorców i gospodarkę. Choć świadomość społeczna rośnie, a działania państwa i organizacji przynoszą efekty, nadal potrzebne jest bardziej efektywne egzekwowanie prawa, wsparcie dla twórców oraz małych i średnich przedsiębiorstw, edukacja społeczeństwa oraz międzynarodowa współpraca w tym zakresie. Z inicjatywy Urzędu Patentowego RP zorganizowano Okrągły Stół Administracji Publicznej poświęcony wspólnym praktykom na rzecz przeciwdziałania nielegalnemu handlowi podrobionymi towarami na rynkach internetowych. A już 23–24 października w Krakowie organizujemy konferencję, na której omawiać będziemy bliżej różne aspekty związane z egzekwowaniem praw własności intelektualnej.
