Przewodnik wyborczy: co trzeba wiedzieć przed wizytą w lokalu

Oto pierwsza część przewodnika wyborczego przygotowanego na nadchodzące wybory parlamentarne, w takiej formie i zakresie, aby zarówno wyborcy, jak i członkowie komisji, mężowie zaufania czy obserwatorzy mogli zapoznać się w prosty sposób ze znaczeniem pewnych procedur, instytucji i pojęć. Równolegle do tekstu w wersji „papierowej”, na stronie www.rp.pl/wybieramswiadomie2023 można znaleźć szersze omówienie tematów podanych w wersji uproszczonej i skróconej.

W części pierwszej przedstawiamy temat „wyborcy”. Tu omówimy hasła (pojęcia), które naszym zdaniem będą istotne dla osób uczestniczących w wyborach. Przedstawiana treść jest oparta wyłącznie na przepisach i interpretacji Państwowej Komisji Wyborczej – nie zawiera żadnych ocen czy autorskich interpretacji. Autorzy starali się, aby treść była zrozumiała i obiektywnie odpowiadała treści właściwych regulacji. Przedsięwzięcie jest wspólną inicjatywą „Rzeczpospolitej” i Inicjatywy Edukacji Obywatelskiej, a autorami i recenzentami są: sędzia Wojciech Hermeliński, prof. Hubert Izdebski, prof. Antoni Kamiński, mec. Beata Tokaj, Jan A. Stefanowicz, Andrzej Karpowicz i Paulina Pakuła.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Wojciech Tumidalski: Pomóżmy PKW, czyli przewodnik wyborczy

Nawet osobom powołanym do strzeżenia reguł wyborczych trudno powstrzymać polityków przed próbami ich naruszania. Milczenie Państwowej Komisji Wyborczej trwa jednak już zbyt długo. Pomóżmy więc Wysokiej Komisji.

WYBORCY

Wyborcami są obywatele polscy z chwilą ukończenia 18 lat, chyba że konkretna osoba zostanie ubezwłasnowolniona lub pozbawiona praw publicznych przez sąd – wówczas jest pozbawiona prawa wybierania (biernego prawa wyborczego). Dla realizacji swojego prawa wyborczego – biernego, ale też czynnego, tj. udziału w wyborach – wyborca musi być wpisany do rejestru wyborców w danym okręgu (gminie). Wyborca jest wolny w zakresie wykonywania swojego prawa udziału w wyborach. Od wyborcy zależy, czy weźmie w nich udział, czy w lokalu wyborczym odbierze kartę do głosowania, a następnie czy i jak zagłosuje poprzez oddanie głosu na karcie. Wyborca może przy tym nie oddać głosu na żadną z list posłów lub senatorów. To samo dotyczy referendum, które może towarzyszyć wyborom powszechnym do Sejmu i Senatu i może być przeprowadzane w tym samym lokalu wyborczym i z udziałem tej samej komisji wyborczej.

WYBORCA

Obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, posiadający prawo wybierania, czyli czynne prawo wyborcze.

CZYNNE PRAWO WYBORCZE

Prawo wybierania przysługuje wszystkim obywatelom, którzy w dniu głosowania kończą 18 lat i nie zostali pozbawieni praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu czy też ubezwłasnowolnieni prawomocnym orzeczeniem sądu. Może być realizowane, jeżeli obywatel zostanie wpisany do rejestru wyborców.

BIERNE PRAWO WYBORCZE

To prawo wybieralności, czyli prawo kandydowania do organów państwowych, samorządowych i Parlamentu Europejskiego. Kandydować do Sejmu mogą osoby, które w dniu głosowania kończą 21 lat, a do Senatu osoby, które w dniu głosowania kończą 30 lat i posiadają czynne prawo wyborcze.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Jak zostać członkiem komisji wyborczej i zarobić minimum 600 zł

Można się już zgłaszać na członków obwodowych komisjach wyborczych, które odpowiadać będą za przeprowadzenie 15 października 2023 r. głosowania w wyborach do Sejmu i Senatu oraz w referendum ogólnokrajowym. Za tę pracę prawo przewiduje wynagrodzenie. Nie każdy jednak może być kandydatem do komisji.

REJESTR WYBORCÓW

Obejmuje osoby stale zamieszkałe na obszarze gminy, którym przysługuje prawo do głosowania (czynne prawo wyborcze). Można być ujętym tylko w jednym rejestrze wyborców.

Jeśli jesteś zameldowany na pobyt stały, automatycznie zostaniesz ujęty w rejestrze wyborców. Uwaga: wpis do rejestru wyborców powoduje wpisanie do spisu wyborców w każdych kolejnych wyborach w miejscu stałego zamieszkania.

Jeśli osoba nie jest zameldowana na pobyt stały lub czasowy, nie jest nigdzie zameldowana, a przebywa pod innym adresem niż adres zameldowania – nie będzie ujęta w rejestrze wyborców, a tym samym nie będzie ujęta w spisie wyborców. Jeżeli osoba taka chce wziąć udział w wyborach, musi złożyć pisemny wniosek w urzędzie gminy, na terenie której przebywa, o wpisanie do rejestru wyborców.

SPIS WYBORCÓW

Spis wszystkich osób, którym przysługuje prawo do głosowania w konkretnym obwodzie głosowania. Sporządza go dla każdego obwodu głosowania wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Wyborca może być wpisany tylko do jednego spisu wyborców. Spis wyborców jest udostępniany do wglądu na pisemny wniosek wyborcy.

Spis wyborców służy do przeprowadzenia głosowania w wyborach, które zostały już zarządzone. Wyborcy, którzy w dniu głosowania będą przebywali poza miejscem zamieszkania, mogą wziąć udział w głosowaniu, jeżeli dopiszą się do spisu wyborców w miejscu, w którym będą przebywali czasowo.

W dniu wyborów, aby dopisać się do spisu wyborców, wyborca w miejscu swojego pobytu (stałego lub czasowego) składa wniosek w urzędzie gminy najpóźniej na pięć dni przed dniem wyborów o dopisanie do spisu wyborców. Dopisanie do spisu wyborców umożliwi głosowanie tylko w zarządzonych wyborach.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Mąż zaufania może zarobić na przyglądaniu się wyborom

W tym roku nie tylko członkowie komisji wyborczych mogą liczyć na wynagrodzenie za całodzienną pracę. Mężowi zaufania wyznaczonemu do obwodowej komisji wyborczej także przysługuje dieta za czuwanie nad przebiegiem głosowania. Ale trzeba spełnić pewne warunki.

ZGŁASZANIE KANDYDATÓW NA POSŁÓW

Kandydatów na posłów zgłaszają:

1) komitety wyborcze partii politycznych,

2) koalicyjne komitety wyborcze,

3) komitety wyborcze wyborców.

Kandydatem na posła może zostać osoba, która najpóźniej w dniu głosowania kończy 21 lat. Kandydować można tylko z jednej listy kandydatów i tylko w jednym okręgu wyborczym.

KOMITET WYBORCZY

Komitet wyborczy wyborców może zostać utworzony po zebraniu 1000 podpisów obywateli mających prawo wybierania (czynne prawo wyborcze). O utworzeniu komitetu należy zawiadomić PKW. Komitet wyborczy może w każdym okręgu wyborczym zgłosić jedną listę kandydatów. Lista kandydatów na posłów musi zostać poparta podpisami co najmniej 5000 wyborców, którzy stale zamieszkują na terenie tego okręgu wyborczego, w którym składana jest lista. Listę zgłasza się do okręgowej komisji wyborczej najpóźniej w 40. dniu przed dniem wyborów. Zgłoszenia dokonuje pełnomocnik komitetu wyborczego lub upoważniona przez niego osoba. Na liście nazwiska kandydatów umieszcza się według kolejności ustalonej przez komitet wyborczy.

Do zgłoszenia listy kandydatów należy dołączyć:

1) oświadczenie o liczbie podpisów wyborców popierających listę razem z wykazem podpisów wyborców popierających listę,

2) pisemną zgodę kandydata na kandydowanie,

3) w stosunku do każdego kandydata urodzonego przed 1 sierpnia 1972 r. urzędowe potwierdzenie, w formie zaświadczenia, w przedmiocie istnienia (nieistnienia) w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, dotyczących danej osoby

4) pisemne oświadczenie kandydata o posiadaniu prawa wybieralności. Po prawidłowym zgłoszeniu listy okręgowa komisja wyborcza rejestruje listę kandydatów.

ZGŁASZANIE KANDYDATÓW NA SENATORÓW

Kandydatem na senatora może zostać obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 30 lat i posiada czynne prawo wyborcze. Kandydować można tylko w jednym okręgu i tylko z jednej listy.

Kandydata na senatora może zgłosić komitet, który na podstawie wcześniejszego zgłoszenia otrzymał postanowienie PKW o jego utworzeniu. W przypadku partii politycznej po wcześniejszym zawiadomieniu PKW o zamiarze zgłaszania kandydatów na senatorów. Kandydatów na senatorów zgłasza się do właściwej okręgowej komisji wyborczej najpóźniej w 40. dniu przed dniem wyborów. Komitet wyborczy może zgłosić w jednym okręgu wyborczym tylu kandydatów, ilu senatorów wybieranych jest w danym okręgu wyborczym (np. jeśli w okręgu wybiera się trzech senatorów, to tylu kandydatów może zgłosić).

Zgłoszenie każdego kandydata na senatora musi być poparte podpisami co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkujących w tym okręgu wyborczym, w którym będzie zgłaszany kandydat, czyli wyborców wpisanych do rejestru wyborców.

GŁOSOWANIE

Odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej, w godzinach 7–21. Informacje o siedzibach obwodowych komisji wyborczych oraz lokalach dostępnych dla osób niepełnosprawnych dostępne są na stronach internetowych urzędów gmin i dzielnic, a także wywieszane w miejscach łatwo dostępnych dla wyborców (tablice, słupy ogłoszeniowe, siedziby urzędów).

Idąc na głosowanie, trzeba mieć przy sobie dokument ze zdjęciem, np. dowód osobisty, prawo jazdy, legitymację funkcjonariusza publicznego. Wyborca okazuje taki dokument obwodowej komisji wyborczej i na tej podstawie otrzymuje karty do głosowania (do Sejmu i do Senatu), potwierdzając ich odbiór własnoręcznym podpisem w spisie wyborców.

Karta do głosowania nie może być uszkodzona (np. naddarta) i musi być opatrzona dwiema pieczęciami – okręgowej komisji wyborczej oraz obwodowej komisji wyborczej. Na karcie do głosowania oprócz nazwisk kandydatów znajduje się informacja o sposobie głosowania. Wyborca głosuje, stawiając znak „x” w kratce obok nazwiska kandydata na posła, ale tylko z jednej listy, i tylko na jednego senatora. Następnie wyborca wrzuca kartę do głosowania do urny, która jest przezroczysta, w taki sposób, aby strona zadrukowana nie była widoczna dla innych osób.