Prawo cywilne: zmiany od noweli do noweli

30 ustaw, z których połowa weszła już w życie, i ponad 500 opinii to dorobek ostatniej kadencji Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego

Aktualizacja: 19.11.2010 03:58 Publikacja: 19.11.2010 00:06

Prawo cywilne: zmiany od noweli do noweli

Foto: Fotorzepa, Jak Jakub Ostałowski

Marek Domagalski

Nie udało się natomiast zakończyć największego przedsięwzięcia: projektu nowego [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]kodeksu cywilnego[/link], który zastąpiłby obecny z 1964 r. Dorobek komisji jest mimo to znaczny. Na podstawie jej projektów w latach 2007 – 2010 dokonano wielu zmian.

Była nowela ustanawiającą służebność przesyłu, która ma ułatwiać rozstrzyganie sporów o instalacje na prywatnych działkach (zmiany weszły w życie 3 sierpnia 2008 r.). Ta sama ustawa przywróciła po kilkudziesięciu latach możliwość zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego na rzecz najbliższych członków rodziny zmarłego – ofiary wypadku, przestępstwa.

Kolejna ustawa (weszła w życie 28 czerwca 2009 r.) rozszerzyła krąg spadkobierców ustawowych. Ważne zmiany dotyczące ustalenia i zaprzeczenia macierzyństwa i ojcostwa, uznania ojcostwa, kontaktów z dzieckiem weszły w życie 13 czerwca 2009 r.

Komisja pracowała też nad procedurą: od 6 lipca 2008 r. [b]obowiązuje nowela zwiększająca uprawnienia ofiar w procesie cywilnym: rozszerza katalog organizacji społecznych, które mogą wytaczać powództwa na ich rzecz. Nowością jest wprowadzenie pozwów zbiorowych (można je składać od 18 lipca 2010 r.).[/b]

Kilka ustaw dotyczy prawa gospodarczego, handlowego: transgraniczne łączenie spółek kapitałowych (zmiany od 20 czerwca 2008 r.), znowelizowane zasady nabywania własnych akcji, badania wkładów niepieniężnych przez rewidenta (od 5 października 2008 r.). Z kolei 2 maja 2009 r. weszła w życie znaczna nowela [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=73415076255C5B68C4A105E107098BD8?id=328912]prawa upadłościowego i naprawczego[/link] uwzględniająca doświadczenia stosowania tej ustawy.

Nad kilkoma projektami komisji pracuje Sejm, m.in. nad zapisem windykacyjnym, który ma pozwolić spadkodawcy przekazywać wskazanej osobie konkretne składniki spadku. Kolejna nowela ([link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=906021C3C4F8A71B08066CD633B6506B?id=70930]kodeksu postępowania cywilnego[/link]) ma usprawnić kontakty z dzieckiem. Podstawowe narzędzie to zasądzanie tzw. sumy przymuszającej na rzecz drugiego rodzica.

Sześć projektów jest w tzw. uzgodnieniach resortowych. Jest między nimi tzw. prawo holdingowe, które ma regulować relacje między spółką dominującą i jej spółkami zależnymi, uwzględniając interes wierzycieli.

Komisja przygotowała też dużą zmianę postępowania cywilnego poprzez jego odformalizowanie, w tym zniesienie rygorystycznego odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych i zwiększenie mediacyjnej roli sędziego.

Cały czas komisja pracowała nad nowym kodeksem cywilnym: ukończyła księgę I (ogólną), na ukończeniu jest część ogólna prawa zobowiązań (księga 2), prawo rzeczowe (księga 3) i spadkowe (księga 5). Wiosną sędziowie Izby Cywilnej Sądu Najwyższego doszli jednak do niemal zgodnego wniosku, że nowego kodeksu cywilnego uchwalać nie należy.

Jak pracuje komisja?

– Cała spotyka się raz w miesiącu, a w zespołach zwykle dwa razy w tygodniu – mówi Robert Zegadło, jej sekretarz.

Komisja ma kilkunastu członków , ale w czteroletniej kadencji korzystała z ponad stu ekspertów. Członków komisji na nową kadencję jeszcze nie powołano.

[ramka][b]Powiedzieli: [/b]

[b]prof. Zbigniew Radwański, były przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego[/b]

Dlaczego nie udało się przygotować kodeksu? Po pierwsze dlatego, że pewnych kwestii nie rozwiązano w Unii, np. jak chronić konsumentów. Po drugie o pewne kwestie wciąż się spierają instytucje w kraju, np. czy likwidować użytkowanie wieczyste: komisja uważa, że trzeba je zastąpić nowym ograniczonym prawem rzeczowym (zostawiając ustanowione użytkowania), a np. Ministerstwo Infrastruktury ma inny pogląd. Po trzecie sama nauka prawa nie dopracowała się koncepcji zmian prawa spadkowego czy rodzinnego. Doświadczenia innych krajów naszego regionu (Węgry, Czechy, Rumunia) pokazują, że przygotowanie kodeksu wymaga co najmniej dziesięciu lat. Na początku kadencji byłem więc zbytnim optymistą.

[b]Andrzej Michałowski, p.o. prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej[/b]

Ocena ostatniej kadencji jest trudna. Komisja przygotowała wiele projektów, które usprawniły system prawny, np. dotyczące służebności przesyłu czy postępowania upadłościowego. Niestety niektóre już wymagają nowelizacji. Dla przykładu, ustawa o pozwach zbiorowych nie przewiduje zwolnienia od kosztów ani pełnomocnika z urzędu. Pewne zmiany zatrzymano w pół kroku: nowy porządek dziedziczenia ustawowego nie uwzględnił zgłaszanych postulatów, chociażby zniesienia zachowku. Większość propozycji była przygotowana na skutek orzeczeń TK oraz dyrektyw unijnych, a własne inicjatywy były nieliczne. Problemem jest też to, że przygotowywane rozwiązania są zmieniane w toku prac parlamentarnych, sens nowelizacji bywa wypaczany. Należy zatem oczekiwać przygotowania rozwiązań kompleksowych.[/ramka]