Nie zawsze trzeba będzie oddać nienależną emeryturę

Zasady, na których Zakład Ubezpieczeń Społecznych dochodzi nienależnie pobranych rent z tytułu niezdolności do pracy, emerytur i innych wypłaconych bez podstawy świadczeń, określają przepisy[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=050381C4FDF3A19DD1FDEE0FA844C516?id=324468] ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227)[/link].

Zgodnie z jej przepisami ZUS może żądać zwrotu świadczeń wypłaconych mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Obowiązek zwrotu dotyczy również takich, które zostały przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Ponadto za nienależnie pobrane świadczenia uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (art. 138 ust. 2 i 3 ww. ustawy). Celem tych przepisów jest odzyskanie środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Wyjątkowo ZUS może odstąpić od żądania zwrotu niena-leżnie pobranego świadczenia. Wskazuje na to art. 138 ust. 6 ustawy pozwalający na odstąpienie od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

Przepis ten stanowi bowiem, że organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

Ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć pod pojęciem szczególnych okoliczności. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że chodzi tu przede wszystkim o sytuacje związane ze złym stanem zdrowia ubezpieczonego i brakiem majątku pozwalającego na zapłatę należności wobec ZUS.

Szczególne okoliczności z art. 138 ust. 6 ww. ustawy są to więc takie wyjątkowo trudne okoliczności, kiedy ubezpieczony ze względu na stan zdrowia, brak pracy, tragiczne zdarzenie losowe, sytuację rodzinną znalazł się w takiej sytuacji, że zwrot nienależnego świadczenia uniemożliwi bądź znacznie utrudni mu bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych.

Oznacza to, że ZUS powinien odstąpić od żądania zwrotu wówczas, gdy zwrot uniemożliwi bądź w istotnym stopniu utrudni ubezpieczonemu bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych.

Tak wskazywał wyraźnie [b]Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 30 października 2008 r. (III AUa 890/08).[/b]

Przykładowo, byłoby tak, gdyby zobowiązany do zwrotu nie miał możliwości podjęcia pracy ze względu na całkowitą niezdolność do pracy, nie posiadał majątku, z którego można by dochodzić zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, a w razie zwrotu świadczenia on i jego rodzina zostaliby pozbawieni niezbędnych środków utrzymania.

Warto przy tym podkreślić, że jeśli ZUS nie uwzględni żądania odstąpienia od zwrotu, osoba zobowiązana może złożyć odwołanie do sądu.

Sąd jest wówczas uprawniony do oceny, czy faktycznie w danym przypadku nie zachodzą szczególne okoliczności, o których mowa w art. 138 ust. 6 ww. ustawy. Podobnie wypowiadał się [b]Sąd Najwyższy w wyroku z 24 listopada 2004 r., I UK 3/04.[/b]

[ramka][b]Przykład[/b]

Rencista pomimo zaistnienia okoliczność uzasadniających zawieszenie renty pobierał ją nadal przez okres dziewięciu miesięcy. ZUS po stwierdzeniu tego faktu zobowiązał go do zwrotu kwoty 10 000 zł nienależnie pobranego świadczenia.

Rencista wystąpił do ZUS z wnioskiem o odstąpienie od żądania zwrotu tego świadczenia, wskazując, że konieczność zwrotu tej kwoty całkowicie uniemożliwi mu utrzymanie się.

ZUS wydał decyzję odmowną. Rencista złożył wtedy odwołanie od tej decyzji do sądu. Sąd ustalił, że jest on ciężko i nieuleczalnie chory oraz mieszka samotnie i musi stale korzystać z pomocy społecznej wobec braku środków utrzymania.