Podatek od spadku: jak ustalić wartość odziedziczonego majątku

W sierpniu 2006 r. odziedziczyłam po ojcu mieszkanie, lokaty w bankach i trochę antyków (meble, porcelana, bibeloty). Dopiero w tym roku przeprowadziłam postępowanie spadkowe, a teraz muszę jeszcze rozliczyć podatek, bo nie obejmuje mnie całkowite zwolnienie. Czy mam wpisywać w zeznaniu samo mieszkanie i pieniądze, czy także pozostałe rzeczy? Nie wiem, jak ocenić ich wartość.  Czy muszę zlecić wycenę jakiemuś rzeczoznawcy, czy mogę wpisać jakąś orientacyjną wartość mieszkania i antyków?

– pyta czytelniczka.

Spadkobiercy często mają problem z oceną, ile warte są odziedziczone rzeczy, jeśli nie są to pieniądze. Nie tylko zresztą dla celów rozliczeń podatkowych. Wartość spadku ma znaczenie przy jego dziale, a także przy obliczaniu wartości zachowku. Przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn (u.p.s.d )  nie wymagają jednak zatrudniania specjalistów.

Antyki czasami wolne od podatku

Zacznijmy jednak od tego, że nie wszystkie rzeczy wchodzące w skład spadku trzeba zgłosić do opodatkowania. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 9 u.p.s.d. przedmioty należące do  wyposażenia mieszkania, meble, pościel, odzież, bielizna oraz narzędzia pracy przeznaczone do użytku w gospodarstwie domowym są zwolnione z podatku, gdy spadkobierca należy do I lub II grupy podatkowej (bliska i dalsza rodzina zmarłego; patrz ramka).

Zwolnieniem objęte są także meble zabytkowe oraz inne zabytkowe ruchomości i kolekcje, ale tylko wtedy, gdy są wpisane do rejestru zabytków lub użyczone muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na minimum 2 lata. Tu nie ma znaczenia, czy i jakie pokrewieństwo łączyło spadkodawcę i spadkobiercę.

Na marginesie dodajmy, że dzieła sztuki i rękopisy będące przedmiotem twórczości spadkodawcy także korzystają ze zwolnienia. To samo z materiałami bibliotecznymi, jeżeli spadkodawca zajmował się działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną.

Zabytkowa nieruchomość jest wolna od podatku spadkowego tylko wtedy, gdy nabywca należy do I lub II grupy podatkowej, a nieruchomość jest wpisana do rejestru zabytków i konserwowana zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Z jakiej daty wartość

Podstawę opodatkowania stanowi - zgodnie z art. 7 u.p.s.d  - wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Obowiązek podatkowy powstaje zaś  z chwilą przyjęcia spadku.

Mamy tu dwie różne daty: datę nabycia spadku i datę jego przyjęcia. Przyjęcie spadku to nie to samo co nabycie.  Z przepisów kodeksu cywilnego wynika, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy, a dokładnie z dniem, w którym dowiedział się o tym, że jest spadkobiercą (art. 924 i 925 k.c.).

Ma jednak jeszcze sporo czasu na podjęcie decyzji, czy spadek przyjmuje (i w jaki sposób) czy też spadek odrzuca, bo np. scheda jest zadłużona. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno być złożone przed sądem lub notariuszem w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o nabyciu spadku. Brak w tym terminie jakiegokolwiek oświadczenia spadkobiercy jest równoznaczny z prostym przyjęciem przez niego spadku. To oznacza, że dopiero chwila złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub chwila, w której upłynął termin do złożenia takiego oświadczenia jest chwilą powstania obowiązku podatkowego.

Jest  jednak jeszcze jedna możliwość, o której mowa w art. 6 ust. 4 u.p.s.d.:  jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

Właśnie z takim przypadkiem mamy do czynienia u czytelniczki, która spadek nabyła w sierpniu 2006 r. jednak zostało to  stwierdzone orzeczeniem sądu dopiero po sześciu latach, w 2013 r.  Zatem obowiązek podatkowy powstał lub powstanie u niej z chwilą uprawomocnienia się tego orzeczenia.

W tej sytuacji podstawą opodatkowania będzie czysta wartość mieszkania oraz innych nabytych rzeczy ustalona według stanu z dnia nabycia spadku w sierpniu 2006 r., a według cen z dnia uprawomocnienia orzeczenia sądu.

Majątek jaki był, a nie jaki jest

Może się zdarzyć, że w czasie między nabyciem spadku a  dokonaniem jego wymiaru, odziedziczony majątek zostanie uszczuplony. Sprzedaż,  podarowanie komuś rzeczy z masy spadkowej, ulepszenie ich lub uszkodzenia nie powinny mieć wpływu  na wymiar podatku. Należy go liczyć według stanu z dnia nabycia, czyli tak, jakby nic nie ubyło ani nie przybyło. Inaczej jest tylko w przypadku, gdy ubytek rzeczy spowodowany został siłą wyższą np. pożarem, powodzią, kradzieżą. Wtedy do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru. Ewentualne odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru podatku.

Pozostaje wyjaśnić, jak ustalić czystą wartość spadku.  Z przepisów wynika, że jest to wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów. Zalicza się do nich m.in. wartość niespłaconych pożyczek, obciążeń z tytułu służebności, polecenia lub zapisy spadkodawcy, ale także koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku, koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie. Do długów i ciężarów należą także koszty postępowania spadkowego, wynagrodzenie wykonawcy testamentu, obowiązki wykonania zapisów i poleceń zamieszczonych w testamencie, wypłaty z tytułu zachowku oraz inne obowiązki wynikające z przepisów  kodeksu cywilnego dotyczących spadków.

Sprawdź, ile co kosztuje

Wypełniając zeznanie o nabyciu rzeczy i praw majątkowych spadkobierca powinien  wpisać osobno wartość rynkową nabytych rzeczy i praw majątkowych, a osobno długi i ciężary. Wartość rynkową rzeczy i praw majątkowych  określa sam spadkobierca, a wartość praw do wkładów oszczędnościowych (lokat) należy podać w wysokości tych wkładów.

Jak ktoś bez specjalistycznej wiedzy ma określić wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych? Nie jest to łatwe, ale nie niemożliwe. Przepis nakazuje oprzeć się o przeciętne ceny stosowane w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia powstania obowiązku podatkowego. Trzeba zatem dowiedzieć się, ile kosztują na rynku rzeczy lub prawa podobne lub takie same. Można wertować ogłoszenia w prasie czy internecie, przejrzeć oferty na portalach aukcyjnych, skorzystać z internetowych wyceniarek. W przypadku antyków można poprosić o wstępną wycenę  w antykwariacie.

Ekspert wkroczy, gdy się nie zgodzisz z fiskusem

Co się stanie, jeśli podatnik nie poda w zeznaniu wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo poda wartość niższą niż rynkowa? Urząd skarbowy prześle mu wezwanie do określenia wartości rynkowej lub podwyższenia podanej wartości. Wyznaczy na to termin nie krótszy niż 14  dni od dnia doręczenia wezwania. Jednocześnie organ podatkowy poda wartość jaka - według jego własnej, wstępnej oceny - będzie wartością rynkową. I wtedy podatnik ma dwa wyjścia: zgodzić się z fiskusem i zapłacić podatek od wartości podanej przez niego albo zignorować jego sugestię. Może też dostarczyć ekspertyzę  rzeczoznawcy, która określać będzie wartość rynkową nieruchomości, przedmiotów czy praw.

Naczelnik urzędu skarbowego znowu dokona określenia wartości rynkowej, tym razem z uwzględnieniem dostarczonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy lub też opinii biegłego, którego sam powoła. W tym drugim przypadku koszty sporządzenia opinii mogą obciążyć niepokornego podatnika, ale tylko wtedy, gdy  wartość określona przy jej udziale różnić się będzie o więcej niż 33 proc. od wartości podanej przez podatnika.

Do której grupy podatkowej należy spadkobierca

Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy spadku do osoby, po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.

1) do grupy I zalicza się małżonka, zstępnych (dzieci, także przysposobione, wnuki, prawnuki), wstępnych (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;

2) do grupy II zalicza się zstępnych rodzeństwa (bratankowie, siostrzeńcy oraz ich dzieci, wnuki itd.), rodzeństwo rodziców (ciotki, wujowie, stryjowie), zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków (szwagrów), małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych.