Ofiary liberalnej nowoczesności

Rozmowa Michała Płocińskiego z Jadwigą Staniszkis

z poprzedniego wydania „Plusa Minusa" zaskoczyła Daniela Passenta. Publicysta „Polityki" dał temu wyraz na swoim blogu – nie mógł się nadziwić, że – jak sam się wyraził – „partnerka intelektualna Jarosława Kaczyńskiego" znalazła pozytywne strony życia w PRL, chociażby możliwości awansu społecznego i powszechny dostęp do dóbr kultury.

Passent przypuszczalnie uważa, że tacy ludzie jak Staniszkis to naukowcy nie prawdziwi, lecz pisowscy, a więc umysły radykalne, które nie są zdolne do zniuansowanego oglądu rzeczywistości, tylko opowiadają się za rewolucyjną opcją zerową i antykomunistyczną czystką do dziesiątego pokolenia. Ale czego się można spodziewać po niegdysiejszym „partnerze intelektualnym" Wiesława Górnickiego, speechwritera Wojciecha Jaruzelskiego, a więc po kimś, kto – jak się mogło wydawać – w latach 80. bał się „Solidarności" niczym jakiejś faszystowskiej jaczejki?

Nie ukrywam, że znacznie więcej mógłbym oczekiwać po Andrzeju Żuławskim, bądź co bądź znanym ze skandali reżyserze, a nie medialnym autorytecie PRL-owskiej dulszczyzny. Żuławski deklaruje się –  podobnie chyba jak Passent – jako lewicowiec (przynajmniej w przeszłości tak było), ale – w przeciwieństwie do niego – chadza pod prąd salonowym układom i obiegowym opiniom. Szczególnie kiedy mówi o tak nietuzinkowej postaci jak Louis-Ferdinand Céline.

Rozmowę z reżyserem na temat tego kontrowersyjnego francuskiego prozaika można przeczytać na łamach najnowszego, 71. numeru „Frondy" (która od jesieni ubiegłego roku nosi dość pretensjonalny tytuł „Fronda Lux"). Odpytywany przez Jakuba Dybka i Marcina Darmasa twórca „Szamanki" dzieli się refleksją dotyczącą nie tylko twórczości Céline'a, ale i jego powikłanej biografii, będącej ilustracją rozrachunków politycznych we Francji po drugiej wojnie światowej.

Darmas przypomina sytuację, w której kilka lat temu nad Sekwaną po protestach środowisk zajmujących się upamiętnianiem Holokaustu odwołano Rok Céline'owski – bo przecież autor „Podróży do kresu nocy" słynął z antysemityzmu – by z kolei teraz obchodzić rok pisarki,  scenarzystki i reżyserki, a zarazem „wojującej komunistki" Marguerite Duras.

Żuławski nie zostawia na Duras suchej nitki, stwierdzając, że jej filmy to pod względem artystycznym koszmarne gnioty. I jednocześnie orzeka, że Céline jako prozaik („obrazoburca języka") jest wielki.

Jednak rozpatrując całą sprawę w kategoriach politycznych, idzie tokiem myślenia władz francuskich po 1945 roku: zaczyna usprawiedliwiać komunistów i piętnować szeroko pojętą prawicę. Do takiej prawicy zalicza Céline'a, bo ten w swoich publicznych wystąpieniach dawał upust nienawiści, którą żywił do Żydów, bolszewików i Ameryki.

Przypomnijmy więc losy pisarza Roberta Brasillacha, autora wstrząsającego reportażu  „Widziałem doły katyńskie", będącego jednym z literackich świadectw sowieckiego mordu na polskich oficerach. Został w roku 1945 skazany na śmierć i stracony, a jego winą – jak twierdzą niektórzy – był sam fakt głoszenia w okresie okupacji niemieckiej poglądów uznanych za przestępcze (chodziło o poparcie dla kolaboracji z III Rzeszą oraz optowanie za budową antyliberalnej i antybolszewickiej Europy).

Kłopoty miał i sam podejrzany o kolaborację z nazistowskimi Niemcami Céline, ale jemu udało się uniknąć dotkliwej kary. Chociaż rozpętała się przeciw niemu kampania, w której uczestniczył między innymi Jean-Paul Sartre. Domagał się on skazania Céline'a na śmierć, co jest faktem niesłychanie wymownym. Bo w okupowanym przez Niemcy Paryżu komunista Sartre nie miał zahamowań, żeby oficjalnie wystawiać swoje sztuki, i bynajmniej w wyzwolonej przez Charles'a de Gaulle'a Francji nie poniósł z tego tytułu żadnej kary. Być może brzydził się sam sobą w zaciszu domowym, być może miał problem ze spojrzeniem w lustro, ale czy wiemy coś więcej na ten temat?

Żuławski w rozmowie z „Frondą" przeprowadza następujący wywód: nawoływania Céline'a przed Holokaustem do wymordowania „przeklętej rasy Żydów" zostały przez nazistów zrealizowane, a komunizm pani Duras okazał się tylko opowieścią o równości wszystkich ludzi, pozbawioną przełożenia na rzeczywistość, a więc niewinną ze swojej natury bajką.