Spokojnie jak na wojnie

Kalendarz odlatującego – taki napis widnieje na kartce papieru przyklejonej do drzwi jednego z pomieszczeń w baraku nr 172.2 w obozie Bundeswehry Marmal w pobliżu Mazar-i-Sharif w północnym Afganistanie. Jest na niej rząd kreseczek wyznaczających dni odbytej służby, obok nazwy sześciu miesięcy, na kwietniu kończąc, wraz rysunkiem roześmianej twarzy. A poniżej podkreślona wielokrotnie liczba 110, z dopiskiem euro. Tyle dostaje żołnierz Bundeswehry za każdy dzień pobytu w Afganistanie. Są to pieniądze niepodlegające opodatkowaniu i niezależne od stałej płacy w Niemczech. Taki kalendarz prowadzi każdy żołnierz niemieckiego kontyngentu, licząc pieczołowicie nie tylko dni do końca służby, ale i sumę, jaka pojawi się po powrocie do kraju na koncie bankowym. Weźmy dla przykładu sierżanta, którego pensja w Niemczech wynosi prawie 4 tys. euro. Przez pół roku zarobi więc 24 tys. plus 19 tys. w Afganistanie. To fortuna, której zgromadzenie zajęłoby przeciętnemu obywatelowi RFN kilka lat.

– Nie oszukujmy się. Zasadniczą i najważniejszą motywacją żołnierzy naszego kontyngentu są pieniądze – mówi Gerhard Storm, psycholog bazy Marmal. Dlatego Niemcy nie mają żadnych problemów z znalezieniem chętnych. Walą drzwiami i oknami, bo co tu dużo mówić ryzyko niewielkie – w północnym Afganistanie panuje spokój, niemieccy żołnierze zaś nie biorą udziału w akcjach zaczepnych – a pieniądze duże. Żadna armia uczestnicząca w siłach International Securrity Assisantce Force (ISAF) nie wynagradza tak hojnie swych żołnierzy. Amerykanie dostają do tysiąca dolarów więcej niż w domu, a polscy żołnierze muszą się zadowolić, w zależności od szarży, od 8 do 16 tys. złotych miesięcznie, co sprawia, że chętnych nierzadko brakuje.

– Nie przyjechałem tu dla pieniędzy. Jestem tu po to, aby nie powtórzył się 11 września – mówi czarnoskóry kapral Jessie z Georgii. To zdanie powtarzają inni amerykańscy żołnierze. Niemcy kluczą. Owszem pieniądze, ale nie tylko. Co jeszcze?

– Trzeba pomagać Afgańczykom. Tyle lat wojny, zniszczony kraj, nie możemy ich tak zostawić – słyszę w odpowiedzi.

[srodtytul]Czerwony dywan dla talibów[/srodtytul]

To prawda, Niemcy nie przyjechali, aby prowadzić wojnę z talibami. Oficjalnie nie są na w ogóle na wojnie, lecz uczestniczą w misji stabilizacji Afganistanu. Kim są dzisiejsi talibowie? – pytam moich rozmówców w bazie. W odpowiedzi słyszę, że są przyczyną upadku Afganistanu i gdyby ich nie było, kraj wyglądałby dzisiaj zgoła inaczej. Nikt nie przeszkadzałby społeczności międzynarodowej w odbudowie zniszczonego wojną kraju i zbudowaniu szkół i co najważniejsze umieszczeniu w nich dziewczynek.

– Afganistan ma dzisiaj 6 milionów uczniów, z tego jedna trzecia to dziewczęta – czytam w wydawnictwie Bundeswehry podsumowującym sukcesy sił ISAF. Osiągnięcia wyszczególnione zostały w pięciu punktach. W pierwszym informacja, że Afganistan ma konstytucję, drugi przypomina o wyborze prezydenta i parlamentu. Później informacja o szkolnictwie. Na ostatnim wzmianka, że dochód na głowę podwoił się od 2001 roku. Wniosek z tego następujący: żołnierze 44 armii świata przybyli do Afganistanu, aby wprowadzić demokrację na wzór zachodni i wykształcić kobiety, przed którymi talibowie zamknęli drzwi do szkół. Cel godny podziwu, jeżeli pamiętać, że co piąty Afgańczyk potrafi czytać i pisać.

– To wszystko prawda ale nie zapominajmy, że Amerykanie i ich sojusznicy z NATO przybyli do naszego kraju przede wszystkim, aby walczyć z terrorystami al Kaidy – mówi Zia Najib z Mazar-i-Sharif. Pod rządami talibów skończył szkolę nazwijmy ją średnią i na specjalnych kursach uczył się angielskiego. Gdy w Afganistanie pojawiły się siły międzynarodowe, znalazł pracę u Amerykanów, a teraz tłumaczy dla Niemców za 700 dol. miesięcznie. To suma na północy kraju astronomiczna. Nie zarabia tyle nawet generał afgańskiej armii, przynajmniej oficjalnie. Jak wielu Afganczyków jest zdania, że z talibami trzeba rozmawiać, gdyż inaczej nie może być mowy o pokoju. Tak myśli i Mohammed Hashim sprzedający Niemcom afgańskie pamiątki, z czego żyje dostatnio ośmioosobowa rodzinę. Nie bardzo wie, gdzie leżą Niemcy, a o Polsce nic nie słyszał. Uważa jednak, że jego kraj potrzebuje spokoju, którego nie są w stanie zapewnić czołgi i armaty. –Z talibami trzeba się porozumieć. Innego wyjścia nie ma – przekonuje.

Od niedawna pogląd ten podziela prezydent Hamid Karzaj. – Czy może pan sobie wyobrazić, że powita pan mułłę Omara, przywódcę talibów, na czerwonym dywanie w pałacu prezydenckim – zapytał niedawno Hamida Karzaja tygodnik „Der Spiegel”. – Mułła Omar jest Afgańczykiem i ma prawo wrócić do Afganistanu, jak i inni talibowie, pod warunkiem że nie są członkami al Kaidy – opowiedział prezydent, który dopiero co wyciągnął gałązkę oliwną do swych wrogów na konferencji w Londynie.

[srodtytul]Zabijanie zabronione[/srodtytul]

Inaczej myśli pułkownik Michael Matz, dowódca sił szybkiego reagowania Bundeswehry. – Przywódców walczących w Afganistanie talibów należy unicestwić – mówi z przekonaniem.

Przyjechał do Afganistanu nie po to, aby układać się z talibami. Ale także nie po to, aby ich zabijać. Tego zabrania mandat, jaki otrzymała Bundeswehra od Bundestagu. Nie ma w nim mowy o żadnych akcjach zaczepnych czy likwidacji terrorystów ani uzbrojonych kryminalistów. Żołnierz Bundeswehry może zabić jedynie w obronie własnej, odpierając atak przeciwnika. Tak zostali wyszkoleni ludzie pułkownika Matza, ale niezmiernie rzadko mają okazję zademonstrować swe umiejętności. Północny Afganistan jest oazą spokoju, jeżeli porównać go z południowymi prowincjami kraju. Rzadko dochodzi tu do potyczek i starć. Nieliczni talibowie zajęci są konstruowaniem min i umieszczaniem ich na szlakach patrolowych.

Ocenia się, że na całej północy kraju obejmującej obszar połowy Polski zamieszkałym przez jedną trzecią ludności Afganistanu działa najwyżej kilkuset uzbrojonych talibów, najwięcej w prowincji Kunduz. Przypominają o swym istnieniu za pomocą min, śląc przesłanie: jesteśmy tu i będziemy mimo waszych samolotów, nowoczesnych karabinów, dział, opancerzonych samochodów i całych stert wojskowego sprzętu zgromadzonego w warownych bazach.

Pułkowik Matz miał okazję przekonać się o tym na własnej skórze, zjawiając się w miejscowości Nawalbad na północ od Kunduz. Na centralnym placu miasta liczącego 5 tys. domostw zgromadziła się część mieszkańców, inni obserwowali wjazd konwoju Bundeswehry z dachów swych domów, odpowiadając na przyjazne gesty Niemców. Starszyzna nie kryła zadowolenia, że nareszcie w mieście pojawiło się wojsko z prawdziwego zdarzenia, bo oddział afgańskiej policji nie wychylał nosa zza swym umocnień, będąc na muszkach karabinów talibów obserwujących miasto z pobliskich gór. Mieszkańcy mieli nadzieję że Niemcy zabawią z mieście dłużej i wykurzą talibów. Tym bardziej że na powitanie Bundeswehry wysłali kilka pocisków z granatnika. Niemcy się zorientowali, co się dzieje, podarowali dowódcy afgańskich policjantów lornetkę, której nigdy nie miał, i wyjechali. Co się później stało, pułkownik Matz kwituje jednym zdaniem: siły specjalne zlikwidowały dowódców oddziału talibów terroryzujących miasto. Czy były to elitarne oddziały KSK niemieckiej armii? Ale one także nie mają licencji na zabijanie.

[srodtytul]Ostrożność czy tchórzostwo[/srodtytul]

Ironią losu jest, że to Niemcy mają na sumieniu największą w ostatnich latach masakrę afgańskich cywilów. Ci sami Niemcy, którzy krytykowali najgłośniej amerykańskie „collateral damages”, jak eufemistyczne nazywa się straty wśród ludności cywilnej, najczęściej w wyniku pomyłki wojskowych, fałszywych informacji wywiadu i złej oceny sytuacji.

4 września ubiegłego roku talibowie uprowadzili w pobliżu bazy Bundeswehry w Kunduz dwie cywilne cysterny z benzyną. Obie utknęły po chwili w błocie nieopodal jednej z wiosek. Jej mieszkańcy zjawili się natychmiast z wiadrami i baniakami, aby zaopatrzyć się w bezpłatne paliwo. Działo się to sześć kilometrów od obozu Bundeswehry i jego dowódca płk Georg Klein wiedział doskonale, co się dzieje. Wpadł w panikę, obawiając się, że cysterny prowadzone przez kierowców-samobójców mogłyby zostać użyte w charakterze bomb skierowanych na bazę. Nie wierzy w taki rozwój sytuacji wielu ekspertów wojskowych, udowadniając, że nawet gdyby talibowie mieli taki zamiar, cysterny można było zniszczyć w drodze do bazy. Pułkownik Klein wezwał na pomoc lotnictwo ISAF i już wkrótce pojawiły się dwa amerykańskie samoloty. Ich kamery przekazały bezpośrednio obraz na ekran komputera niemieckiego dowódcy. Widział na nim, że wokół cystern zgromadzili się nie tylko uzbrojeni bojownicy, ale i cywile. – Czy zniszczyć te cele? – zapytali amerykańscy piloci.

– Unicestwić wszystkich – brzmiał rozkaz pułkownika Kleina.

Zginęły co najmniej 142 osoby, w tym wiele dzieci. Ilu talibów było wśród ofiar, do dziś nie wiadomo. W Niemczech zawrzało. Armia z ministrem obrony na czele twierdziła, że pułkownik Klein nie miał innego wyjścia i postępował zgodnie z procedurami. Generał Stanley Mc Crystal, amerykański dowódca sił ISAF, nie krył oburzenia, zarzucając Bundeswehrze złamanie wszelkich zasad nakazujących unikanie za wszelką cenę ofiar cywilnych. W Berlinie poleciały głowy, w tym ministra obrony, za to, że mimo przekonujących dowodów głosił publicznie, iż w ataku zginęli wyłącznie talibowie. Pułkownikiem Kleinem zainteresowała się prokuratura, a specjalna komisja Bundestagu bada, jak doszło do największej masakry z udziałem niemieckich żołnierzy od czasów II wojny światowej. Media nie pozostawiły na Bundeswehrze suchej nitki, sugerując, że niemiecka armia podszyta jest tchórzem. – Jesteśmy ostrożni – odpowiadają wojskowi.

– Ostrożni są wszyscy, ale nasza armia bije rekordy – mówi w prywatnej rozmowie jeden z niemieckich lotników. Pierwszy z brzegu przykład. Transportowe airbusy Bundeswehry nie dowożą żołnierzy bezpośrednio do bazy Marmal, lecz lądują w odległym o 70 km Termezie w Uzbekistanie, tuż przy granicy z Afganistanem. Tam mniejsze maszyny przerzucają żołnierzy i sprzęt do bazy. Powód? Airbusy nie są wyposażone w urządzenia przeciwko rakietom Stinger. Takimi samymi airbusami latają do Afganistanu inne armie uczestniczące w siłach ISAF. Niemcy dmuchają na zimne, mimo że wiedzą, iż stingerów talibowie nie odpalili ani razu, bo ich nie mają. To właśnie z przezorności Niemcy usadowili się na spokojnej północy kraju. Dlatego mają małe straty w ludziach. Spośród 1623 żołnierzy ISAF, którzy stracili w Afganistanie życie, 36 było Niemcami. Amerykanów zginęło 983, Brytyjczyków – 255, Kanadyjczyków – 139, Polaków – 16. Co najmniej połowa wszystkich poległych zginęła w wyniku eksplozji przydrożnych min. Straty wśród ludności cywilnej to co najmniej 2400 zabitych i kilkakrotnie więcej rannych. Talibów zginęło podobno kilkanaście tysięcy.

[srodtytul]Nie można wojować bez piwa[/srodtytul]

Jesteśmy w ISAF jedyną armią pod wyłączną kontrolą parlamentu – mówi szef służby prasowej Regionalnego Dowództwa Północ Frank Warda. Brzmi to nieco jak usprawiedliwienie, że 4,3 tys. żołnierzy Bundeswehry w Afganistanie nie zajmuje się niczym innym jak zapewnieniem własnego bezpieczeństwa. To na Amerykanach, Brytyjczykach czy Kanadyjczykach spoczywa ciężar rozprawy z talibami. Amerykanie mają już tego dosyć i budują obecnie dwie bazy na północy w bezpośrednim sąsiedztwie Bundeswehry.

Niemcy rzadko opuszczają swe obozy i z całą powagą oddają się rytualnym zajęciom za drutami kolczastymi, rowami przeciwpancernymi i umocnieniami ze żwiru i worków z piaskiem. Myją pojazdy, organizują briefingi, spotkania, snują się po chroniących przed błotem ścieżkach prowadzących do opancerzonych jak bunkry baraków z szybami o grubości pięciu centymetrów. Palą papierosy, piją piwo i liczą dni do wyjazdu. Alkoholu jest w niemieckich bazach w bród. – Obowiązuje zasada: dwie puszki piwa dziennie na żołnierza – mówią dowódcy. Nikt jej jednak nie egzekwuje. Trzy lata temu żołnierze Bundeswehry wypili 90 tys. butelek wina i niemal milion litrów piwa. Tymczasem w bazach amerykańskich i brytyjskich panuje prohibicja. Dotyczy również Polaków. Ale nie wszystkich. – Jakże im nie pomóc. Dostarczamy tyle butelek, ile możemy – mówi Siergiej, spotkany w niemieckiej bazie pilot transportowego helikoptera z Ukrainy.

Co siódmy żołnierz Bundeswehry w bazie Marmal to kobieta. Jedną z nich jest 27-letnia Romy z Berlina, starszy sierżant żandarmerii wojskowej Bundeswehry; jej zadaniem jest szkolenie afgańskich policjantów. – Traktują mnie jak egzotycznego przybysza z nieznanego kraju – mówi Romy. Trudno, aby było inaczej. Nigdy nie widzieli filigranowej blondynki dźwigającej na sobie 30 kilogramów sprzętu, uzbrojonej w automat, pistolet, granaty, bagnet. To ona dowodzi patrolem, z którym staramy się dostać do bazy afgańskich policjantów w górach, jakieś 30 kilometrów od Mazar-i-Sharif. Gdy opuszczamy kamieniste koryto wyschniętej rzeki, wolfy Bundeswehry, czyli opancerzone mercedesy klasy G, toną w błocie. Do tego mgła. – Dzisiaj w góry można dotrzeć jedynie na ośle

– orzeka Romy, dając sygnał do odwrotu. Stoimy na punkcie kontrolnym armii afgańskiej nieopodal wraków dwu radzieckich czołgów, które rdzewieją w tym miejscu już blisko 30 lat. – Są tu od zawsze – mówi Omar, który wynurzył się nagle z mgły na swym osiołku. To wieśniak z pobliskiej wioski, zasypany śniegiem, opatulony w derkę i szale. Postać jak ze średniowiecza. Usiłuję nawiązać z nim rozmowę poprzez tłumacza, lecz nie ma na nią żadnej ochoty. Spogląda na uzbrojoną po zęby Romy oraz jej towarzyszy i po chwili znika. Nie był samobójcą gotowym wysadzić się w powietrze, który miał pojawić się tego dnia w Mazar-i-Sharif, o czym informowały tego dnia służby wywiadowcze Bundeswehry. Takie ostrzeżenia to rzadkość na północy Afganistanu. Żołnierze czują się tu bezpiecznie i – nie zważając na doniesienia wywiadu – Romy postanawia udać się na obiad do bazy Szwedów w samym mieście.

[srodtytul]Kto tu rządzi[/srodtytul]

Mazar-i-Sharif znaczy w języku perskim „miasto świętego”. Mieszkańcy wierzą, że znajduje się tu grób imama Alego, zięcia Mahometa. Błękitny meczet, jedna z najwspanialszych świątyń islamu na świecie, jest centralnym punktem 300-tysięcznego miasta. Asfaltowych ulic niewiele. Reszta miasta tonie w błocie. Mazar-i-Sharif zamieszkują głównie Hazarzy, Tadżycy i Uzbecy. Nigdy nie byli zwolennikami talibów, którym zgotowali swego czasu jatkę na wąskich uliczkach starego miasta. Talibowie zemścili się później srodze. Utrzymali się w mieście zaledwie przez trzy lata, zmasakrowani pod koniec 2001 roku przez bojowników legendarnego gen. Raszida Dostuma i jego wspieranego przez Amerykanów Sojuszu Północnego. Od tego czasu to on rozdaje karty w całym regionie. Jest jednym z tzw. warlords, czyli panów wojny, nietykalnych dowódców plemiennych skłóconych z rządem Karzaja i siłami międzynarodowymi ISAF, które zmuszone są tolerować ich podejrzane interesy, w tym handel narkotykami.