– Obaj – mówi Przemek – byliśmy wierni sobie. Jacek Kuroń jako minister pracy i opieki społecznej w rządzie premiera Mazowieckiego nie zapomniał o swoim adwersarzu z czasu Października. Przyznał Przemkowi rentę inwalidzką. Należało mu się. Żył wtedy w biedzie, zapomniany przez ludzi i historię. Doniosłym przeżyciem dla Przemka stało się odznaczenie go przez prezydenta Kaczyńskiego Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta. Obracał w palcach wstęgę z orderem i był wzruszony. Doceniono jego walkę, która w tamtych zamierzchłych latach wydawała się czystym szaleństwem Don Kichota.

Przemek to jedna z najbardziej wyrazistych postaci moich uniwersyteckich lat. Widujemy się z rzadka i Przemek z pasją rozprawia o dziejących się sprawach. Niezachwiany w narodowych poglądach. Równocześnie otwarty i tolerancyjny wobec innych. Wiele rzeczy mu się nie podoba, czuje oddech starej, ciągle jawnej komuny i gdyby nie te lata, kiepskie zdrowie...

Wybiegłem daleko naprzód. Powracam do czasu popaździernikowego. Znów żyło się pod szarym, niskim pułapem. Świat pozostał kontrastowo podzielony. Socjalizm, pokój, społeczna sprawiedliwość to my! A tam za żelazną kurtyną szczerzy krwiożercze kły imperializm. Tak zostało ustalone i żadnych oznak prawdziwej zmiany. Nauki płynęły z tego paskudne. Gorliwość w udawaniu zostanie nagrodzona faworami. Prywatnie można nie wierzyć. Publicznie natomiast nie wychylać się ze zgodnego chóru. Co prawda mniej już było wierzących w prawdziwy socjalizm.

Dosadnym przykładem było doświadczenie koleżanki z naszego roku Maryśki Dojarki. Tak ją przezwaliśmy ze względu na imponujący biust. Była aktywistką ZHP, chłopską córką o urodzie filmowej kołchoźnicy. Męska w zachowaniu, rubaszna. Zdecydowana była rozpocząć po studiach pracę w milicji. Snuła ambitne plany kariery po linii strzeżenia socjalistycznego ładu i porządku. Zdegustował ją dramatycznie brutalny udział golędziniaków w rozpędzaniu demonstracji przeciw rozwiązaniu redakcji „Po prostu”. Była tam i oberwała solidnie od dziarskich milicjantów. Już od ujawnionych przez Chruszczowa czynów Stalina dawała wyraz swojej niechęci. Wyraźnie nieprawomyślne myśli zaczęły zaprzątać jej głowę. Po ludzku dręczyła ją rozbieżność słów i czynów. Odechciało się mundurowej służby. Rozważała specjalizację w prawie rolnym i zatrudnienie w Ministerstwie Rolnictwa lub jego agendach.

Dosyć powszechnie zaczął obowiązywać przyziemny realizm, żeby nie powiedzieć konformizm. Żyć zgodnie z obowiązującymi nakazami postępowania. Żadnych uniesień, sporów o rację. Żadnego poszukiwania prawdy, sensu tego wszystkiego. O tym przestano w ogóle mówić. Nawet w zaufanym kółku przyjaciół. Niepogodzenie traktowano jako naiwność. Pragnienie innego życia jako chimerę. O Przemku wspominano czasami ze szczerym ubolewaniem. Zrujnował sobie życie. Ot co! A mógł wysoko zajść. Koledzy rozważali rzeczowo wybór zawodu po studiach. Adwokat, sędzia, prokurator, radca, urzędnik państwowy. Wyliczali przywileje, możliwości awansu. Atutem była przynależność do partii, opinia o postawie moralno-politycznej. Należało o to zabiegać.