O wyższości Lenina nad Salazarem

"Morza szum, ptaków śpiew / Złota plaża pośród drzew / Wszystko to w letnie dni / Przypomina ciebie mi / Przypomina ciebie mi / Siabadaba...".

Sęk w tym, że - jak słusznie zauważył Kaowiec - mężczyźni mieli śpiewać "piosenkę zaangażowaną". Grubas jednak wyjaśnił, że jeśli wykonanie utworu poprzedzi się jakimś wstępem, to wymóg "zaangażowania" będzie spełniony. Na przykład trzeba byłoby zaznaczyć, że akcja toczy się w Grecji czy Portugalii.

Cofnijmy się do roku 1970, kiedy powstała komedia Marka Piwowskiego. W Grecji rządziła prawicowa junta czarnych pułkowników, w Portugalii zaś władzę sprawowała ekipa kontynuująca politykę, którą w latach 1932-1968 prowadził premier, a zarazem konserwatywny dyktator António de Oliveira Salazar. W świetle obśmiewanej w "Rejsie" peerelowskiej propagandy w tych krajach nie było wtedy - jak mówił Grubas - "miejsca na miłość".

Kiedy jednak sięgniemy po wydaną właśnie książkę "Rewolucja pokojowa", będącą reprintem wyboru tekstów Salazara (wyboru, który ukazał się w Polsce w roku 1939), to się okaże, że mamy do czynienia z politykiem - na tle innych autorytarnych i totalitarnych przywódców państw europejskich - względnie łagodnym.

Portugalski szef rządu był przede wszystkim ekonomistą skoncentrowanym na reformach gospodarczych. Odniósł zresztą na tym polu sukcesy jeszcze jako minister finansów (w latach 1928-1932). Jak czytamy na skrzydełku książki, doprowadził błyskawicznie do nienotowanego w Portugalii od roku 1854  zrównoważonego budżetu i stabilizacji eskuda. Przywrócił parytet złota i pełną wymienialność waluty. Dokonał też spłaty 80 procent zadłużenia zagranicznego.

Owszem, działaniom tym towarzyszyła delegalizacja opozycji. Głównym wrogiem dyktatury była lewica, a w jej łonie szczególnie wspierani przez Związek Sowiecki komuniści. Ale można postawić zasadne pytanie: czy dałoby się odnieść sukcesy, prowadząc dialog ze stalinowcami?

W książce wielokrotnie pojawia się teza o tym, iż każdy kraj powinien podążać własną ścieżką rozwoju. Salazar nie krył swojego podziwu dla brytyjskiej demokracji parlamentarnej, ale był przeświadczony o tym, iż może ona funkcjonować wyłącznie w pewnych warunkach ukształtowanych przez czynniki historyczne. Zdaniem polityka w przypadku Portugalii taki system się nie sprawdza, stwarza bowiem dogodne okoliczności dla przechwycenia władzy przez siły - związane zwłaszcza z wielkim, działającym ponad granicami państw, biznesem - troszczące się o partykularne interesy, a nie o dobro wspólne.

Peany na cześć Salazara wygłaszał jeszcze w roku 1981 kardynał Stefan Wyszyński, który podkreślał, że metodę dyktatora nazwano "rewolucją pokojową", a za jego rządów "wszystko odmieniło się ku lepszemu", w tym odmieniły się "serca i umysły" Portugalczyków.

W nazizmie portugalski polityk dostrzegał przede wszystkim nacjonalizm, który "nabrał bardzo wyraźnych cech rasizmu", w rezultacie dzieląc obywateli na lepszych i gorszych. W odróżnieniu od Hitlera Salazar promował nacjonalizm oparty na chrześcijańskim uniwersalizmie. Kolorowa ludność kolonii portugalskich była traktowana jako równoprawni obywatele luzytańskiego imperium.

Premier Portugalii deklarował: "Jednym z dominujących rysów naszego nacjonalizmu (...) jest geniusz cywilizatorski Portugalczyków (...). Na skutek owego długiego dziedzictwa siła ta jest jednym z najważniejszych składników naszego ideału narodowego; ponadto jest związana z celami humanitarnymi naszej misji cywilizacyjnej". Wystarczy się zatem przyjrzeć temu, co się stało z Angolą i Mozambikiem, gdy przestały być koloniami portugalskimi - kraje te zbiedniały i targały nimi krwawe wojny domowe.

Skoro więc było tak dobrze, dlaczego szerokie masy uznały, że jest źle? Może się wydawać, iż rewolucja goździków, która w roku 1975 obaliła portugalską dyktaturę, nie miałaby szans powodzenia, gdyby natrafiła na opór społeczny. Historycy podnoszą w tym kontekście przede wszystkim kwestię porażki imperium na arenie międzynarodowej (znaczącą rolę odegrał tu ZSRR wspierający "ruchy narodowowyzwoleńcze" w krajach Trzeciego Świata). Utraciło ono zamorskie kolonie, co przełożyło się na sytuację wewnętrzną metropolii.