Bez ustawy obligacje nie będą spłacone

Tak uznał Sąd Najwyższy (sygn. I CSK 41/08)

. Jego wyrok z 5 września kończy przegraną przez właściciela obligacji Łukasza H. sprawę o odszkodowanie wniesioną przeciwko Skarbowi Państwa – ministrowi finansów.

Łukasz H. ma 69 obligacji 3-procentowej pożyczki inwestycyjnej w złocie wyemitowanych 1 maja 1935 r. Do obligacji tych dołączone zostały kupony uprawniające do corocznych odsetek w wysokości 3 proc. Wykup obligacji przez państwo miał następować sukcesywnie, w drodze losowań. Ostatnie losowanie wyznaczono na 1 maja 1985 r.

Po 1 września 1939 r. żadne losowanie już się nie odbyło. W dekrecie z 27 lipca 1949 r. o zaciąganiu nowych i określaniu wysokości nieumorzonych zobowiązań pieniężnych państwo jednak potwierdziło istnienie swych zobowiązań z tytułu tej m.in. pożyczki. Łukasz H. domagał się od Skarbu Państwa ponad 352 tys. zł z odsetkami. Roszczenie swe oparł m.in. na art. 471 kodeksu cywilnego mówiącym o obowiązku naprawienia szkód wynikłych z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.

Sąd I instancji oddalił jego roszczenie z powodu podniesionego przez ministra finansów zarzutu przedawnienia. Przyjął, że skoro ostatnie losowanie miało się odbyć 1 maja 1985 r., z tym dniem roszczenia mające źródło w obligacjach stały się wymagalne i z tym dniem rozpoczął się przewidziany w art. 118 k. c. dziesięcioletni okres przedawnienia wszelkich związanych z nimi roszczeń. Przedawniły się one 1 maja 1995 r.

Sąd II instancji zaakceptował ten wyrok. Wskutek skargi kasacyjnej Łukasza H. Sąd Najwyższy 14 marca 2007 r. uchylił ten wyrok, ale z przyczyn formalnych. Wynik ponownego rozpatrzenia sprawy znów okazał się dla Łukasza H. negatywny i znów przez uznanie, że jego roszczenie uległo przedawnieniu.

W skardze kasacyjnej od tego wyroku Łukasz H. ponowił podnoszony przez cały ten proces argument, że powoływanie się przez Skarb Państwa na przedawnienie jest sprzeczne z art. 5 k.c.

Przepis ten zakazuje czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem albo zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie – zapisano w nim – nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Tym razem skarga kasacyjna Łukasza H. została przez SN oddalona. Sędzia Gerard Bieniek zaznaczył, że sprawa ta jest przykładem trudności, jakie się wiążą z rozstrzyganiem przez sądy zaszłości historycznych. Sąd Najwyższy potwierdził, że zachowanie Skarbu Państwa w kwestii przedwojennych obligacji jest naganne.

– Tak się po prostu nie postępuje wobec obywateli, którzy chcieli pomóc państwu – powiedział sędzia Bieniek. – Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, zaangażowanie rzecznika praw obywatelskich i wypowiedzi Sądu Najwyższego wskazują, że ten problem musi być wreszcie rozwiązany. Powinien to zrobić ustawodawca. Czy sądy są władne przyjść tu z pomocą? Tak – stwierdził sędzia – ale muszą być zachowane pewne reguły.

Sąd rozstrzyga każdą sprawę indywidualnie, z uwzględnieniem jej realiów. W tej zaś sprawie są one takie – tłumaczył sędzia – że już w listopadzie 1995 r. powód otrzymał z Ministerstwa Finansów odpowiedź, iż jego roszczenie jest przedawnione, a jego wartość symboliczna. Jednakże pozew wniósł dopiero w czerwcu 2004 r., choć nie było żadnych przeszkód z wystąpieniem przeciwko Skarbowi Państwa do sądu już w 1995 r., gdy przedawnienie było stosunkowo niewielkie.