ZUS nie odbierze świadczenia po cichu

Tak wynika z piątkowej uchwały Sądu Najwyższego (sygnatura akt: III PZP 1/11)

, która zapadła na wniosek rzecznika praw obywatelskich.

Zdaniem rzecznika ZUS ma zbyt dużą swobodę w zmienianiu swoich wcześniejszych decyzji. Zgodnie z obowiązującym art. 114 ust. 1 i 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS (tekst jedn.: DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.) może to zrobić nie tylko wtedy, gdy w sprawie pojawią się nowe dowody lub okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość (art. 114 ust. 1). Od 1 lipca 2004 r. ZUS ma prawo bowiem zmienić swoje wcześniejsze rozstrzygnięcie w sprawie przyznania świadczenia także na podstawie zmiany oceny tych dokumentów i dowodów. Może tak zrobić, gdy dojdzie do wniosku, że nie dawały one podstaw do ustalenia prawa do emerytury lub renty albo ich wysokości (art. 114 ust 1a).

Rozbieżne wyroki

Rzecznik zwrócił się o usunięcie rozbieżności, jakie powstały w orzecznictwie. Zgodnie z wyrokiem SN z 25 maja 2004 r. (sygn. III UK 31/04), gdy po wydaniu decyzji pojawią się nowe okoliczności w sprawie, ZUS może na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS na nowo ustalić prawo danej osoby do świadczenia. Trzeba  jednak wszcząć postępowanie w trybie art. 149 kodeksu  postępowania administracyjnego. Inaczej na sprawę spojrzał SN w wyroku z 7 października 2009 r. (sygn. III UK 38/09), wychodząc z założenia, że art. 149 k.p.a.  ani inne przepisy procedury administracyjnej nie mogą być podstawą skargi kasacyjnej w postępowaniu cywilnym. Sąd Najwyższy wykluczył stosowanie tego przepisu przy wznawianiu  postępowania przez ZUS.

Ta proceduralna różnica  ma ogromne znaczenie. W razie stosowania procedury administracyjnej przy wznawianiu postępowania w sprawie przyznania emerytury bądź renty  ZUS miałby obowiązek poinformować zainteresowanego o tym fakcie. Emeryt lub rencista mógłby wziąć udział w takim postępowaniu i bronić swego prawa do świadczenia (podczas takiego postępowania nadal by je dostawał). Bez zastosowania procedury administracyjnej ubezpieczony dowie się o tym postępowaniu dopiero wtedy, gdy zapadnie decyzja o obniżeniu   lub odebraniu mu świadczenia.

Informacja musi być

W uchwale z 10 czerwca 2011 r., która zapadła w poszerzonym składzie siedmiu sędziów, SN stwierdził, że ponowne ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokości w trybie art. 114 ust. 1 i 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wymaga wydania przez organ rentowy postanowienia o wznowieniu postępowania na podstawie art. 149 § 1 k.p.a. Wymaga natomiast zawiadomienia stron o wszczęciu postępowania na podstawie art. 61 § 4 k.p.a.

– Art. 114 ustawy emerytalnej stanowi samodzielną podstawę wznowienia postępowania w sprawie przyznania świadczenia – stwierdził w uzasadnieniu do uchwały prof. Walerian Sanetra, prezes Sądu Najwyższego.

sygnatura akt: III PZP 1/11

Opinia

Lesław Nawacki z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich

Po interwencji rzecznika praw obywatelskich już w 2004 r.  w Sądzie Najwyższym zapadła uchwała zakazująca ZUS zmiany wydanej  decyzji tylko na podstawie nowej oceny dokumentów ubezpieczonego. Wkrótce Ministerstwo Pracy zaproponowało nowelizację przepisów  poprzez dodanie do art. 114  ust 1a, wprost dającego ZUS możliwość wznowienia postępowania, gdy dojdzie do wniosku, że dokumenty ubezpieczonego nie dawały podstawy do przyznania mu emerytury lub renty albo jest ona za wysoka. Ten przepis daje ZUS nieograniczoną możliwość odbierania lub obniżania świadczeń. Dlatego w lutym 2011 r. rzecznik skierował wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności tego przepisu z konstytucją.

Czytaj też: