Przepis art. 173 k.p.c. przewiduje skutek zawieszenia postępowania cywilnego z mocy prawa w przypadku, gdy wskutek siły wyższej doszło do „zaprzestania czynności przez sąd". Wskazać należy, że skutek ten następuje z mocy prawa, tzn. sąd nie musi wydać odrębnego postanowienia w tej materii.
Nie istnieje ustawowa definicja vis maior. W prawie cywilnym przez siłę wyższą rozumie się zdarzenie zewnętrzne w stosunku do źródła zagrożenia szkodą, które jest niemożliwe do przewidzenia i do zapobieżenia. Co prawda, jest to ogólnie przyjęty sposób rozumienia siły wyższej na gruncie prawa materialnego, niemniej jednak znajduje również zastosowanie w cywilnym prawie procesowym. Egzemplifikacją siły wyższej są wojny, katastrofy, klęski żywiołowe uniemożliwiające podjęcie przez sąd czynności (np. powódź, trzęsienie ziemi, pożar). Podkreśla się w doktrynie, że przeszkody uniemożliwiające podejmowanie czynności muszą dotyczyć wszystkich sędziów orzekających w danym sądzie. W doktrynie wskazano również, że w przypadku panującej epidemii bądź zanieczyszczenia budynku, w sposób mogący zagrażać życiu lub zdrowiu osobom w nim przebywającym, do czasu zakończenia gruntownej dezynfekcji budynku postępowanie cywilne powinno ulec zawieszeniu. W doktrynie akceptowany jest również pogląd, że może chodzić także o czasowe wstrzymanie działalności sądu, zwłaszcza jeśli może pociągać za sobą utratę terminy sądowego lub ustawowego.
Czytaj też: Prawnicy: premierze, zatrzymaj bieg terminów sądowych
Co ważne, na skutek zawieszenia postępowania cywilnego z mocy prawa, żadne terminy nie biegną i zaczynają biec dopiero od początku z chwilą podjęcia postępowania. Podczas zawieszenia postępowania sąd nie podejmuje żadnych czynności, również w zakresie zabezpieczenia powództwa czy dowodu. Z kolei czynności podejmowane przez strony wywołują co do zasady skutki dopiero z chwilą podjęcia postępowania (art. 179 par. 3 kpc). Regulacja ta chroni interesy stron postępowania przed negatywnymi skutkami niezachowania terminu z powodów od strony całkowicie niezależnych. Wydaje się wobec tego, iż oczywiście wskazanym byłoby zastosowanie jej do sytuacji stron wobec zagrożenie epidemicznego spowodowanego wirusem COV-19.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. (Dz. U. poz. 433) stwierdza istnienie zagrożenia epidemicznego i wprowadza rygorystyczne środki zapobiegawcze. Wobec czego stan epidemii (siły wyższej) został nawet stwierdzony prawnie. Niewątpliwie zatem, zaistniała sytuacja spełnia kryteria siły wyższej. Problematyczne jest czy jest to tego rodzaju sytuacja, na skutek której doszło do zaprzestania czynności sądu. Gdyby przyjąć literalnie, że chodzi o całkowite wyłączenie pracy sądu (żadne pracownik sądu, sędzia) nie może przebywać na terenie sądu należałoby stwierdzić, że nie została spełniona przesłanka całkowitego „zaprzestania działalności przez sąd". Z formalnego punktu widzenia zostały odwołane w przeważającej części rozprawy do 31 marca br., ale z wyłączeniem spraw pilnych. Oznacza to np. że nadal posiedzenia aresztowe będą się odbywać. Jednakże warto zwrócić uwagę, iż na gruncie k.p.c. zarządzenia prezesów sądów obejmują wszystkie praktycznie kategorie spraw. Zgodnie z zarządzeniem Prezesa Sądu Apelacyjnego z dnia 12 marca 2020 r. zdjęte z wokandy zostały rozprawy i posiedzenie jawne, z wyłączeniem spraw pilnych, które mają być określone odrębnym zarządzeniem. Z kolei, zgodnie z zarządzeniem Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 marca br. w sprawie zmiany ruchu osobowego w budynkach Sądu Okręgowego w Warszawie zamknięto wejście do budynku od strony ul. Ogrodowej, zamknięto szatnię oraz wydzielono część Sądu Okręgowego obejmującą Biuro Podawcze, Biuro Obsługi Interesantów oraz Kasę, do której to części interesanci wchodzą odrębnym wejście. Zgodnie z kolejnym zarządzeniem z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie organizacji pracy Sądu Okręgowego w Warszawie polecono wszystkim Przewodniczącym Wydziału Sądu Okręgowego w Warszawie zdjęcie z wokand wszystkich terminów rozpraw i posiedzeń jawnych wyznaczonych w okresie od 13 marca 2020 r. do 31 marca 2020 r., z wyjątkiem spraw pilnych. W kategorii spraw pilnych wymieniono a) przesłuchanie osoby w trybie zabezpieczenia dowodu lub co do której zachodzi obawa, że nie będzie można jej przesłuchać na rozprawie; b) z zakresu praw rodzinnego o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką wymagającej wydania zarządzenia w trybie art. 569 par. 2 kpc; c) o której mowa w ustawie z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego; d) dotyczące umieszczenia nieletniego w schronisku dla nieletnich, lub dotyczące przedłużenia takiego umieszczenia; e) w której nieletni został umieszczony w schronisku dla nieletnich; f) dotyczące umieszczenia małoletniego cudzoziemca w placówce opiekuńcze-wychowaczej; g) z wniosku, o którym mowa w art. 11a lub 12b ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; h) o zabezpieczenie bezpośredniego zagrożenia dobra dziecka; i) w przedmiocie zastosowania, przedłużenia, zmiany lub uchylenia tymczasowego aresztowania; j) w których orzeczono środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym; k) rozpoznawane w trybie przyśpieszonym; l) w których karalność czynu jest zagrożona przedawnieniem w ciągu najbliższych dwóch lat a w odniesieniu do wykroczeń w ciągu najbliższych 6 miesięcy; ł) ekstradycyjne i deportacyjne; m) w których wykonanie kary pozbawienia wolności jest zagrożone przedawnieniem w ciągu najbliższych 6 miesięcy, a wykonanie pozostałych kar – 3 miesięcy; n) w których nastąpi zatarcie skazania w ciągu najbliższych 6 miesięcy; o) związane w wykonaniem Europejskiego Nakazu Aresztowania (ENA); p) o wydanie wyroku łącznego; q) publikację orzeczeń; r) dotyczące przerw tzw. Koniecznych w odniesieniu do osadzonych, których stan zdrowia uzasadnia natychmiastowego zwolnienie z jednostki penitencjarnych – kategoria KOW, s) dotyczące uchylenia przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności z uwagi na niewłaściwe jej wykorzystanie; t) dotyczące uchylenia dozoru elektronicznego; u) dotyczące zmiany miejsca wykonywania dozoru elektronicznego; w) dotyczące przerw w wykonywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego; v) dotyczące uchylenia warunkowego przedterminowego zwolnienia; x) wymagające dokonania dodatkowego zaliczenia na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności; y) z wniosku o orzeczenie środków zabezpieczających po odbyciu kar pozbawienia wolności; z) z wniosku o zastosowanie środków zabezpieczających w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym; przesłuchanie świadka w trybie art. 185a-185c kpk; procesy lustracyjne osób, które zgłosiły udział w wyborach prezydenckich; oraz z zakresu prawa cywilnego: a) rozpoznawane w trybie wyborczym; b) z odwoływania od zakazu zgromadzeń. Oznacza to, że w zakresie spraw cywilnych będzie rozpoznawana w tym okresie bardzo wąska kategoria spraw, przeważająca część z nich została zdjęta z wokand.
