Chcę wznowić proces Gorgonowej

Rz: Zamierza pan wznowić najgłośniejszy bodaj przedwojenny proces – Rity Gorgonowej. ?Jak ta sprawa do pana trafiła?

Michał Olechnowicz:

Z polecenia. Wnuczka Rity Gorgonowej trafiła do mnie z pewną sprawą i przy okazji kolejnego spotkania zadała mi pytanie, czy istnieją podstawy do wznowienia postępowania karnego po śmierci skazanego. Bez podawania szczegółów. Po dłuższej rozmowie dowiedziałem się, że chodzi o proces Rity Gorgonowej i wolą rodziny jest, aby przeprowadzić postępowanie rehabilitacyjne.

Czym motywują pana klienci zamysł wznowienia postępowania?

Sprawa Rity Gorgonowej dla członków jej rodziny nie jest zwyczajna. Proces i dalsze dzieje Rity Gorgonowej odcisnęły się na życiu jej spadkobierców. Sądzę, że decyzja o podjęciu próby jej zrehabilitowania dojrzewała bardzo długo. Myślę, że zainteresowani chcieli zrzucić z siebie brzemię tego procesu, jego i okoliczności, uwolnić się od wątpliwości, które są podnoszone po dziś dzień.

Nie wiem, czy funkcjonuje taki termin, ale jest to poniekąd „archeologia procesowa". Czy da się ją prowadzić jak normalną sprawę karną po ponad 80 latach?

Kodeks postępowania karnego przewiduje wznowienie postępowania karnego, a jeśli ma służyć korzyści skazanego, nie ogranicza go żaden termin. Jeśli dojdzie do wznowienia postępowania, to sprawa będzie z pewnością nietypowa, choćby z tego względu, że żaden z uczestników tamtego postępowania nie dożył dnia dzisiejszego. Nasza obecna wiedza o tym postępowaniu ogranicza się do dokumentów, zachowanych publikacji prasowych, fotografii.

Akta są.

Akta sprawy są dostępne, znajdują się w zasobach Archiwum Państwowego, zawierają wszystko, co w takich aktach powinno się znajdować: protokoły, zdjęcia, opinie, pisma procesowe...

Pan musi wykazać przed sądem, że po wydaniu wyroku ujawniły się nowe fakty lub dowody nieznane przedtem sądowi, wskazujące na to, że Gorgonowa nie popełniła zarzuconej jej zbrodni, a więc, że są przesłanki wznowienia postępowania. Jakie to będą nowe fakty i dowody?

Nie chcę już teraz zdradzać szczegółów mojego planu, choćby z tego powodu, że nie mam żadnej pewności, że jakiekolwiek nowe dowody czy też nowe wnioski z dowodów uprzednio przeprowadzonych w ogóle będą dla mnie osiągalne. Z drugiej strony chciałbym uniknąć ocen czy opinii o ewentualnej skuteczności podjętych czynności, nim cokolwiek uda się rzeczywiście ustalić. Mogę jedynie powiedzieć, że dzień dzisiejszy różni się od dnia skazywania Rity Gorgonowej, nastąpił znaczący postęp techniczny, naukowy, w tym postęp w medycynie sądowej. Być może uda się odnaleźć dokumenty – kroniki policyjne, które zawierają informację o podobnym przestępstwie.

A czy wiadomo, gdzie Rita Gorgonowa zmarła, gdzie została pochowana? Jej szczątki przydałyby się może do badań DNA.

Nie mam takich informacji, poza ogólnymi spekulacjami. Nie sądzę, aby udało się przeprowadzić jakiekolwiek badania związane z kodem genetycznym. Najprawdopodobniej materiały porównawcze uległy zniszczeniu, choćby ze względu na upływ czasu. Z drugiej strony ciągle jeszcze żyją spadkobiercy, a na przykładzie badań szczątków żołnierzy AK z tzw. łączki dowodzi to, że pewne ustalenia zawsze można poczynić.

To może porywa się pan z motyką na słońce? Przyznam, że gdy usłyszałem, że jakiś adwokat chce wznowić proces Gorgonowej, to pomyślałem, że dlaczego nie wznawiać procesu o oczyszczenie Brutusa z zarzutu, że był współzabójcą Cezara. Nie pomyślał pan, że dla młodego adwokata to może zbyt wielkie wyzwanie?

Sądzę, że tego rodzaju sprawa jest wyzwaniem dla każdego adwokata bez względu na wiek czy doświadczenie. Tak naprawdę to sprawa wybiera adwokata, a nie adwokat sprawę. Najistotniejsze jest stworzenie planu działania i jego sukcesywne realizowanie. Adwokat nie może bez istotnych przyczyn odmówić przyjęcia sprawy. Każdy przedstawiciel adwokatury zobowiązany jest do postępowania zgodnie z zasadami etyki, rzetelnie, fachowo i sumiennie. Mam świadomość, że na etapie badania dopuszczalności wznowienia postępowania będę musiał skonfrontować się z wybitnymi przedstawicielami palestry, którzy byli obrońcami Rity Gorgonowej.

Gorgonową skazano na podstawie kodeksu, który do tej pory może być wzorem. Czy teraz mamy inaczej udowadniać winę? Czy współcześni sędziowie są lepsi?

Wiele rozwiązań wypracowanych w okresie międzywojennym funkcjonuje do dzisiaj, a ten okres stawiany jest za wzór pod względem legislacji.  Wznowienie postępowania nie zmierza do udowodnienia, że obecni sędziowie są lepsi czy gorsi. Dzisiejsi sędziowie korzystają z dorobku intelektualnego swoich poprzedników. Winę zawsze udowadnia się w ten sam sposób, lecz na podstawie innych dowodów lub też innych wniosków, które z tych dowodów można wyciągnąć.

Akta i materiały historyczne mówią o licznych poszlakach wskazujących na winę  Gorgonowej, a interpretacje dowodów to nie są nowe dowody – tak mówią karniści.

To prawda. Nawet jeśli sąd uprzednio ustalony stan faktyczny i winę ustalił na podstawie niejednoznacznych dowodów, to jesteśmy tym związani. Ta ocena nie podlega ponownej weryfikacji. Możemy się z tego rodzaju orzeczeniem nie godzić, ale jest to orzeczenie prawomocne.

To co pan zamierza zrobić, żeby wznowić postępowanie?

Muszę wykazać, że istnieją nowe dowody w sprawie lub też że dotychczasowe dowody prowadzą do zgoła odmiennych ustaleń – to jest przypuszczalnie możliwe ze względu na postęp w kryminologii. Odpowiedzialnymi za wskazanie nowych dowodów i przekonanie, że jest to materiał, który nie był znany sądowi uprzednio, są osoby najbliższe skazanej – wnioskodawcy. Moją rolą jest to wszystko zebrać, przygotować i działając w imieniu osób najbliższych Rity Gorgonowej, przedstawić w sposób, który przekona sąd, że istotnie mamy nowe dowody, nowe okoliczności.

Wiem, że wznowienie postępowania nie jest procedurą łatwą do przeprowadzenia, że przesłanki muszą być nadzwyczajne. Mam także świadomość, że może nie uda się niczego nowego zebrać i przedstawić.