Może to mieć znaczenie w kontekście różnych sytuacji, które zaistniały w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (zob. na przykład wyznaczania albo pomijania przy wyznaczaniu niektórych sędziów Sądu Najwyższego, a nawet pomijania w przydziale spraw czy też sposobu procedowania w sprawach o sygn.: I NSW 14/18, I NSW 2/22, I NO 63/24, II NSKP 43/23).
W konkluzji, zwróciliśmy się z apelem wzywającym najwyższe władze Rzeczypospolitej Polskiej: Sejm, Senat i Prezydenta, żeby w interesie Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli, podjąć pilnie działania celem zapewnienia Sądowi Najwyższemu możliwości orzekania w przedmiocie skarg wyborczych, protestów wyborczych i ważności wyborów zgodzie z wymogami prawa.
Orzekanie o ważności wyborów. Potrzebna ustawa incydentalna
Uważamy, że w zaistniałej sytuacji uchwalenie ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie rozpoznawania przez Sąd Najwyższy spraw związanych z wyborami Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyborami uzupełniającymi do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, zarządzonymi w 2025 r. jest konieczne i uzasadnione. Jest to wprawdzie ustawa incydentalna, do której zgłaszane są zastrzeżenia i poprawki, ale tak jak ustawa incydentalna z 2 czerwca 2020 r. o wyborze Prezydenta RP w 2020 roku, ma szanse – pomimo mankamentów i partykularnej krytyki – zminimalizować rzeczywiste zagrożenie dla stabilności i ciągłości władzy państwowej.
Najważniejszy jej elementem jest rozstrzygnięcie, że składy orzekające w sprawach wyborczych będą losowane. Rozstrzygnięcie to może wzmocnić zaufanie obywateli do państwa i prawa oraz transparentność procesu orzekania przez Sąd Najwyższy. Eliminuje ryzyko kwestionowania składów tylko z tego powodu, że zostały wyznaczone nieobiektywnie.
Owszem – rozwiązanie to nie gwarantuje w pełni usunięcia wszelkich wad procesowych stwierdzonych przez sądy międzynarodowe, skoro nie wyklucza, że część wylosowanych składów może być złożonych wyłącznie z sędziów powołanych przed 2018 rokiem, część składów wyłącznie z sędziów powołanych po 2018 roku, a część składów nie będzie homogeniczna. Projektowana ustawa nie narzuca jednak tzw. składów mieszanych, nie rozstrzyga o kierunku systemowej reformy wymiaru sprawiedliwości i z tej przyczyny, że nie zadowala wszystkich stron, może realistycznie być brana pod uwagę jako podstawa pragmatycznego kompromisu.
Wbrew przekonaniu o kluczowym znaczeniu orzeczenia o stwierdzeniu ważności wyborów, to na etapie poprzedzającym to orzeczenie zapadają najważniejsze decyzje procesowe: o rejestracji albo odmowie rejestracji czy o kierunku wykładni prawa i ocenie konkretnych kategorii zarzutów podnoszonych w protestach wyborczych. Orzeczenie o ważności wyborów Prezydenta RP jest orzeczeniem konstytutywnym warunkującym ważność wyboru Prezydenta RP – zgodnie z przepisami prawa i utrwaloną ich wykładnią, ale w dużym stopniu jest to orzeczenie uwarunkowane orzeczeniami protestowymi i rejestracyjnymi. Dlatego o ważności wyborów orzekają z reguły w państwach demokratycznych Sądy Najwyższe albo Trybunały Konstytucyjne w pełnym składzie.
Wyrażamy przekonanie, że z ustrojowego punktu widzenia orzeczenie o ważności wyborów powinien podejmować docelowo Sąd Najwyższy w pełnym składzie. Rozwiązanie to gwarantuje najwyższy poziom legitymizacji najwyższych władz RP oraz najwyższy poziom bezpieczeństwa prawnego.
Trudno przewidzieć komplikacje, do których może prowadzić obecny stan prawny. Sytuacja, w której racje partykularne biorą górę nad oczywistym interesem państwa i prawa, może prowadzić do katastrofy, której wszystkich aspektów nie sposób w tym miejscu opisać. Jest jeszcze czas na uświadomienie sobie przez głównych uczestników sporu politycznego, że wyjście z tego stanu rzeczy, bez ustępstw po każdej ze stron, nie jest możliwe.
Autorzy są profesorami, sędziami Sadu Najwyższego
