Tajemnica zawodowa radców i adwokatów

Wykonywanie profesji prawniczych pomimo postępującej deregulacji zawodów zaufania publicznego pozostaje podstawowym przywilejem reprezentantów tego fachu, pozytywnie wyróżniającym ich oraz ich klientów na trudnym rynku usług prawniczych. Wyróżnienie to gwarantuje bowiem wartość, której nikt poza przedstawicielami prawniczych zawodów zaufania publicznego nie jest w stanie klientom zapewnić. Idzie bowiem o zaufanie i bezpieczeństwo powierzanych prawnikowi informacji.

Tajemnica zawodowa stanowi z pewnością jedną z najistotniejszych wartości profesji, chronioną zarówno przez prawo, jak i reguły deontologii zawodowej. Regulacje związane z istotą tajemnicy zawodowej znajdują się w aktach prawnych, poczynając od tzw. ustaw korporacyjnych poprzez ustawy prawa procesowego, na prawie karnym materialnym kończąc. Co najważniejsze jednak, reguły te dotyczą adwokatów i radców prawnych, ale już nie prawników działających poza samorządami zawodowymi, choć jest ich wielu na rynku usług prawniczych.

Dla klientów ważne jest, że normatywny obowiązek zachowania tajemnicy dotyczy wszystkiego, czego adwokat lub radca prawny dowiedział się, udzielając pomocy prawnej (por.: ustawa z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze; DzU z 1982 r. nr 16, poz. 124) oraz ustawa z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jednolity). Również Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej ETPC) wyraża stanowisko, że konieczne jest stanie na straży poufności relacji prawnik (adwokat czy radca prawny)–klient. ETPC podkreśla, iż adwokatom (a w polskim kontekście normatywnym i radcom prawnym) została przypisana zasadnicza rola w demokratycznym społeczeństwie, to jest rola obrony stron procesowych, i ze względu na tę rolę konieczna jest jej ochrona (wyrok ETPC 2012-12-0612323/11, Michaud v. Francja LEX nr 1347924.).

Wreszcie i polskie orzecznictwo utrwaliło pogląd, że tajemnica zawodowa formułowana jest szeroko i obejmuje nawet treść opinii prawnych, pisma czy też notatki zawierające treści, o których radca prawny dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej i dotyczą przedmiotu świadczonej pomocy prawnej (por. postanowienie SA w Warszawie Z 15 maja 2008 r., II AKz 294/08). To zatem, co stanowi o wyjątkowości korporacyjnych prawników, to ustawowo zagwarantowane bezpieczeństwo ich relacji z klientem.

Dodać należy, że właśnie przedstawiciele wolnych zawodów, określanych również jako zawody zaufania publicznego, zobowiązani są dodatkowo do respektowania norm uzupełniających polski porządek prawny, a określanych jako deontologie zawodowe. To właśnie kodeksy etyki, ustanawiane odrębnie dla adwokatów i odrębnie dla radców prawnych, przewidują normy etyczne regulujące sposób wykonywania zawodów odpowiednio radcy prawnego i adwokata, ze szczególną dbałością zaś tworzących ramy relacji klienta i prawnika.

Co do obowiązków deontologicznych adwokatów, to wynikają one z uchwały nr 52/2011 NRA z 19 listopada 2011 r. i jednolitego tekstu „Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu" (KEA), uchwalonego przez Naczelną Radę Adwokacką 10 pażdziernika 1998 r. Wobec radców prawnych, obecnie obowiązujące ich reguły deontologii zawodowej wywodzą się ze „Zbioru zasad etyki radcy prawnego uchwalonego" przez VIII Krajowy Zjazd Radców Prawnych 10 listopada 2007 r.

Co do zasady, adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy oraz zabezpieczyć przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem wszystko, o czym dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Ważne, by podkreślić, że tajemnica to nie tylko wiadomości powierzone adwokatowi podczas spotkania w kancelarii, ale i to, co znajduje się w aktach adwokackich. To notatki i dokumenty dotyczące sprawy, uzyskane od klienta oraz innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują. Adwokat nie tylko sam zobowiązany jest do poufności, ale ma również obowiązek zobowiązać swoich współpracowników do zachowania tajemnicy zawodowej.

Obowiązek przestrzegania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie, adwokatowi zaś nie wolno zgłaszać dowodu z zeznań świadka będącego adwokatem lub radcą prawnym w celu ujawnienia przez niego wiadomości uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu. Aby wskazane wartości mogły zyskać ochronę, ustawodawca przewidział instrument o charakterze sankcji dyscyplinarnej, uregulowany ustawowo poprzez art. 80 ustawy z 26.5.1982 r. ustawy–Prawo o adwokaturze.

Identycznie, radcy prawni mają obowiązek zachowania w tajemnicy zawodowej wszelkich informacji uzyskanych od klienta w związku ze świadczeniem pomocy prawnej. Jest to podstawą zaufania do radcy prawnego i właściwego świadczenia usług prawnych. Co więcej, obowiązek zachowania tajemnicy obejmuje wszystkie uzyskane przez radcę prawnego informacje, niezależnie od ich formy lub sposobu utrwalenia, czyli zawiera w sobie nie tylko zakaz ujawnienia informacji, lecz także skorzystania z nich w interesie własnym bądź osoby trzeciej. Warto zaznaczyć, że radca prawny obowiązany jest zachować w tajemnicy, także wobec sądu i innych organów orzekających w sprawie, przebieg i treść pertraktacji ugodowych, przy wykonywaniu zawodu, zaś z innymi osobami musi wymagać od tych osób zachowania tajemnicy na zasadach obowiązujących jego samego i wyraźnie je do tego zobowiązać. Podobnie jak w wypadku adwokatów obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie i trwa także po ustaniu stosunku prawnego, na podstawie którego radca prawny świadczył pomoc prawną, a jego naruszenie obwarowane jest sankcją karną i dyscyplinarną. Wydaje się dość jasne, że żadna inna relacja klienta z prawnikiem nie zapewnia równie silnych mechanizmów ochrony poufności.

Prawnik taki co do zasady nie może skorzystać z prawa do odmowy składania zeznań czy odpowiedzi na pytanie przed sądem, musi przedstawić powierzone mu dokumenty klienta na żądanie organów procesowych, jego miejsce pracy zawodowej nie jest chronione przed określonymi czynnościami przeszukania. Tymczasem adwokat czy radca prawny nie dość, że powinien instytucję tajemnicy zawodowej wykorzystać w procesie, to wręcz zobowiązany jest do strzeżenia wartości zaufania relacji ?z klientem. A tego nie da się przecenić.

Autorka jet radcą prawnym w Łodzi, doktorem, pracownikiem naukowym na Uniwersytecie Łódzkim

Adwokaci Radcowie Prawni

Pozostało 84% artykułu