10 kwietnia, rocznica katastrofy smoleńskiej

Chciałbym, aby obchody smutnej rocznicy 10 kwietnia były odwrotnością tego wszystkiego, co w związku z katastrofą smoleńską wydarzyło się w Polsce w ciągu ubiegłego roku. Chciałbym, by przekaz, jaki sobie wzajemnie wyślemy, wspominając zmarłych, był odwrotnością przekazu posmoleńskiego z lat 2010 – 2011.

Chciałbym zatem – używając banalnego języka dla niebanalnej moim zdaniem propozycji – by ta rocznica nas połączyła; by była okazją do zrównania pamięci o wszystkich zmarłych tego dnia pod Smoleńskiem, a w konsekwencji instrumentem zrównania godności wszystkich uczciwych Polaków, bez względu na ich przekonania, preferencje polityczne i pozycję społeczną. Paradoksalnie ta posępna okazja taką szansę nam daje – może w wyższym stopniu niż jakakolwiek inna.

W obliczu śmierci

Wynika to z samej istoty śmierci. Przy jej wszystkich okropieństwach śmierć ma – przepraszam za to słowo w tym kontekście – jedną wielką zaletę: ona zrównuje ludzi, a to zrównanie zmarłych może się przenieść – przy dobrej woli i pewnym wysiłku z naszej strony – także na żywych. W obliczu śmierci nie ma hierarchii: urzędu, wieku, stanowiska. Nie ma różnic płci, przynależności partyjnej, religii i stopnia naukowego; śmierć nie rozróżnia między ilością orderów zmarłych ludzi ani ich zasługami.

Śmierć jest wielkim zrównywaczem: w ładniejszych słowach, niż zdolny jest to ująć prawnik, pouczali nas o tym poeci – od Szekspira i Calderona przez Mickiewicza po Miłosza. „Król jest żebrakiem, gdy się skończy sztuka" – pisał Szekspir (wspomagany zgrabnie w tej frazie przez Barańczaka) – i na koniec tej pięknej, ale w sumie smutnej sztuki, jaką jest życie, jeden aktor zdejmuje koronę królewską, inny odkleja sztuczną brodę mędrca, inny zdejmuje czarny płaszcz i binokle szefa policji, inny jeszcze odpina tekturowe ordery dworzanina. Śmierć nie ma respektu dla szarży i hierarchii – i w tym (pewno tylko w tym) jest szlachetna.

Czy potrafimy tę szlachetność śmiertelnego zrównania wykorzystać? Czy potrafimy sprawić, by nasi zmarli pod Smoleńskiem wprowadzili w nasz świat, choć na chwilę, ducha równości i pogodzenia?

Parada figur

Polityczne pokłosie 10 kwietnia było wśród nas, żywych, paskudne. Wyszły z nas (używam z pewną przesadą pierwszej osoby liczby mnogiej, ale wcale nie zamierzam bić się w piersi, bo nie mam powodu) cechy publiczne najgorsze: paranoja, podejrzliwość, haniebny cynizm, bezdenna głupota. Oto niektóre figury z tego marnego przedstawienia: liderzy partii, którzy po udanej (choć w końcu przegranej) kampanii prezydenckiej postanowili powrócić do Smoleńska jako głównego tematu programowego swej partii, w ten sposób upartyjniając i zawłaszczając politycznie katastrofę, której ofiarami byli wszak ludzie wszystkich opcji partyjnych. Lider opozycji, czynnie delegitymizujący demokratycznie wybrane władze, prezydenta bojkotując i sugerując jego wybór przez przypadek lub pomyłkę.

Oto socjolog z niedalekiej Bremy, który w serii histerycznych artykułów wyraża swą teatralną pogardę dla tych, którzy przed katastrofą ważyli się krytykować tragicznie zmarłego prezydenta. Oto sędziwy, ale afektowany poeta, który grafomańsko nawołuje brata poległego prezydenta, by ten coś „zrobił w tej sprawie", i odmawiający atrybutu polskości tym, którzy nie głosują na partię przeżywającą zbiorowo, lecz cynicznie los „poległych" pod Smoleńskiem.

Oto kiepski kabareciarz, który odreagowuje swą PZPR-owską przeszłość, piskliwie wzywając byłych krytyków prezydenta Kaczyńskiego „na kolana", jak gdyby ktokolwiek miał jakieś powody, by go słuchać z powagą. Oto była nieudolna minister i paradny bufon jadący do USA, by tam antyszambrować u polityków trzeciego sortu w sprawie „umiędzynarodowienia" śledztwa.

Oto redaktor naczelny niszowego dotychczas pisemka budujący nakład swej gazety na podgrzewaniu paranoi i teorii spiskowej. Oto komentator brukowego tabloidu mnożący w swym blogu dziesiątki „pytań" i „wątpliwości" dotyczących katastrofy, w tym także o sztuczną mgłę pod Smoleńskiem, przy aplauzie internetowej publiki i nieumiejący się wycofać z żadnej insynuacji...

Zatruta debata

Wystarczy? Jeśli nie, mogę kontynuować obraz tej galerii paranoidalno-cynicznej, ale chyba nie jest to potrzebne. I niech mi nikt nie mówi, że to postaci marginalne, epizody nieistotne, gazetki i blogi niszowe. Tego typu postawy, wypowiedzi i opinie zatruły debatę o przyczynach katastrofy i o racjonalnych środkach, które należy podjąć, by nigdy więcej do takiego zbiegu fatalnych decyzji, niekompetencji i dezorganizacji nie dopuścić.

Potrzeba wizji

10 kwietnia nie będzie miejsca na taką racjonalną debatę – i nawet nie powinno jej być tego dnia. Ale będzie miejsce na westchnienie, łzy i – dla wielu ludzi – modlitwę. Chodzi o to, by tym przejawom serdecznych uczuć towarzyszyła intencja zrównania wszystkich zmarłych – a poprzez nich nas wszystkich – a nie dodatkowego podzielenia, zróżnicowania i judzenia.