Jeszcze solidarność nie zginęła

Tezy związane z wydarzeniami kryzysowymi w strefie euro, jakie stawia poseł Krzysztof Szczerski („Tamtej Unii już nie ma”, „Rz”, 5 kwietnia 2013 r.), są publicystycznie mocne, ale nie wytrzymują konfrontacji z rzeczywistością. Z jego wypowiedzi o eurolandzie możemy m.in. wywnioskować, że „problem nierównowagi wziął się (…) nie tyle z rozpasania wydatkowego nieodpowiedzialnych rządów, ile z faktu, że to rozpasanie było możliwe dzięki konstrukcji strefy euro”.

Niemcy czy Finowie mają prawo oczekiwać, że Grecy czy Portugalczycy tak zreformują swe gospodarki i finanse publiczne, by w przyszłości pomoc nigdy już nie była im potrzebna

W kontekście słabszych gospodarek strefy euro poseł Szczerski z kolei pisze, że „to nie nieodpowiedzialność ich rządów doprowadza do rozstroju strefę euro. To nieodpowiedzialność głównych graczy zwalnia słabszych z rygorów racjonalności”.

Niewierni mężowie

Już sama logika takiego wywodu budzi wątpliwości. Państwo X zgrzeszyło, prowadząc nieracjonalną politykę fiskalną, wielokrotnie i notorycznie przekraczając dopuszczalne limity długu i deficytu budżetowego. Przez lata żyło ponad stan, ukrywając prawdę o faktycznym bilansie wpływów i wydatków przed swoimi europejskimi partnerami.

Ale w logice posła Szczerskiego to państwo Y jest winne tym grzechom, ponieważ nie powstrzymało X przed złamaniem wspólnie ustalonych reguł. Ba, już same reguły – uzgodnione przecież wspólnie, także z udziałem X – dziś mają okazywać się „zachętą do skoku w bok”. Gdyby taką logikę przyjąć w codziennym życiu, niewierni mężowie mogliby czuć się usprawiedliwieni... Żarty jednak na bok.

Trudno zaprzeczyć, że jedną z przyczyn kryzysu strefy euro były instytucjonalne braki w projekcie europejskiej unii walutowej. Teoria ekonomii i doświadczenia międzynarodowe jasno dowodzą, że utworzenie stabilnego obszaru wspólnego pieniądza wymaga pogłębionej integracji gospodarczej i politycznej należących do niego państw. W ich gronie konieczna jest zwłaszcza synchronizacja dwóch kluczowych polityk gospodarczych: monetarnej i fiskalnej.

W strefie euro z pierwszą częścią tego zadania uporano się dobrze – utworzono Europejski Bank Centralny, który prowadzi politykę monetarną eurolandu. Z tą drugą polityką wyszło jednak gorzej. Zamiast już w latach 90. XX wieku dążyć do stworzenia unii fiskalnej, członkowie strefy euro zadowolili się przyjęciem luźnego paktu stabilności i wzrostu.

Nie byłoby w tym nic złego, gdyby wszystkie kraje faktycznie przestrzegały jego zobowiązań, tj. utrzymywały deficyt budżetowy poniżej 3 proc. PKB i dług publiczny w granicach 60 proc. PKB. Jak się jednak okazało, pokusa życia ponad stan w wielu państwach była zbyt silna. Tyle że to nie pakt tu zawinił, lecz brak odpowiedzialnej polityki budżetowej na poziomie krajowym.

Wskaźników dopuszczalnego deficytu i zadłużenia nie wzięto z sufitu. Trzymanie się ich – prawdziwe trzymanie, a nie takie dokonane za pomocą oszustw w statystykach – miało w zamyśle dawać na poziomie poszczególnych państw gwarancję długoterminowej stabilności finansów publicznych. W połączeniu z wypełnianiem przez wszystkie kraje Eurolandu kryteriów niskiej inflacji i konwergencji stóp procentowych istniała spora szansa na zapewnienie elementarnej spójności całemu obszarowi wspólnej waluty. Podkreślmy: pod warunkiem przestrzegania przyjętych na siebie zobowiązań.

Unijne reguły nie były przy tym napisane „pod Niemców”, bo tak się składa, że to właśnie oni mieli w pewnym momencie niechlubny epizod ich złamania. Kolejne niemieckie rządy potrafiły wyciągnąć z tego błędu wnioski, ale nie wszystkie państwa uczyniły to samo.

Cyprowi na ratunek

Nie można żadnego kraju Północy winić za to, że Południe nie redukowało deficytu, tylko akumulowało zadłużenie, nie wzmacniało konkurencyjności, wybierało konsumpcję na kredyt itp. Nie można winić Niemców za to, że w czasie, gdy oni wprowadzali bolesne (początkowo) zmiany na swoim rynku pracy, partnerzy z Południa rozbudowywali system publicznie finansowanych „benefitów”, np. dla pracowników sektora administracji publicznej.

Jeśli można mieć o coś pretensję do samej konstrukcji strefy euro, to chyba tylko o to, że wbudowane w nią mechanizmy współpracy okazały się zbyt słabe. Dziś wyciągnięto już z tej lekcji wnioski.

Budowanie wspólnego obszaru walutowego można porównać do przeskakiwania przeszkody. Bez ryzykowania upadku nie można zatrzymać się w pół drogi. Jeśli rzekło się już A, trzeba dodać B. Dążenie do utworzenia unii fiskalnej, politycznej i bankowej w strefie euro to logiczna konsekwencja integracji walutowej. Jest rozsądnym krokiem, który zmierza do usunięcia systemowych przyczyn problemów, a tym samym – wzmocnienia eurolandu na przyszłość.

Tu nie chodzi o żaden dyktat, tylko o głębszą niż dotąd współpracę suwerennych państw. Słowa posła Szczerskiego o uczynieniu ze strefy euro „quasi-policyjnej strefy grobowego spokoju” są publicystycznie efektowne, ale nic nie znaczą.

Nie sposób zgodzić się też z drugą tezą, stawianą przez Krzysztofa Szczerskiego, o rzekomym braku europejskiej solidarności. Czym bowiem, jeśli nie solidarnością, są pakiety ratunkowe dla krajów Południa, za które zapłacą obywatele krajów Północy? Owszem, ta pomoc jest obwarowana warunkami, które wymuszają głębokie i niekiedy bolesne (na początku) reformy.

Niemcy czy Finowie mają prawo oczekiwać, że Grecy czy Portugalczycy tak zreformują swe gospodarki i finanse publiczne, by w przyszłości pomoc zewnętrzna nigdy już nie była im potrzebna. Zresztą, takie postawienie sprawy jest logiczne i korzystne z punktu widzenia obu stron.

Co się zaś tyczy Cypru, to przypomnijmy, że oprócz UE i MFW nikt inny nie pospieszył wyspie na ratunek. Nikt. Nawet Rosja. Opowieści o ewentualnych pożyczkach w zamian za cypryjskie złoża gazu okazały się – summa summarum – tylko opowieściami.