Solidarność Walcząca – skarb narodów

Wiele miast wniosło do europejskiej kultury swój unikatowy dorobek. To dzięki niemu np. Barcelona kojarzy się głównie z niepowtarzalną architekturą Antonia Gaudiego, Rotterdam – z humanistycznym przesłaniem Erazma, Królewiec – z filozofią Kanta, a Lwów – z postawą jego mieszkańców wolących zaryzykować wspólną śmierć niż na żądanie oblegających miasto najeźdźców wydać im choćby jednego żydowskiego współobywatela.

Nic nadzwyczajnego

Wrocław będzie w 2016 r. europejską stolicą kultury. Co w jego najnowszych dziejach stanowi składnik wyjątkowy, którego tradycją można by wzbogacić mieszkańców kontynentu?

Na pewno nie jest nim Dzielnica Czterech Wyznań będąca cennym wątkiem wrocławskiej tradycji. W jakim europejskim większym mieście nie sąsiadują ze sobą społeczności i świątynie różnych obrządków? O wyjątkowości Wrocławia nie stanowi też to, że został on w większej części zniszczony i doszło do całkowitej wymiany jego mieszkańców. Podobny był los wielu miast. Przypadek Warszawy jest bardziej tragiczny.

Wrocław ma w swej historii nader interesujące okresy kulturalnego ożywienia. Ich świadectwem jest choćby ogrom gotyckich kościołów, działalność mistrzów baroku czy poetów-lingwistów. W latach 60. i 70. XX w. był też Wrocław jednym ze światowych centrów teatralnych. W następnej dekadzie w podobny nurt wpisały się happeningi Pomarańczowej Alternatywy.

Wszystko to są dokonania doniosłe, ale nie ma wśród nich zjawiska, którego charakter, skala i znaczenie mogłyby przekonać dużą część Europejczyków, że stanowi wartość niepowtarzalną, rzeczywisty samoistny wkład do skarbca kulturowego dziedzictwa.

W dorobku Wrocławia jest jednak osiągnięcie o skali bezprecedensowej. W najnowszej historii to tradycja, jakiej nie ma żadne z polskich i europejskich miast. A o randze tego faktu stanowi walne przyczynienie się do jednego z największych dziejowych przełomów w Europie.

Antykomunistyczna konspiracja

To właśnie tu powstała niepodległościowa, jawnie antykomunistyczna konspiracja lat 80., z oryginalnym programem ideowym, z własną dewizą (Wolni i Solidarni) i uniwersalnym symbolem (kotwica SW). Swymi koncepcjami sięgała ona poza horyzont obalenia reżimu. Z czasem objęła zasięgiem większość polskich miast, a jej wyrazista, nieustępliwa działalność podtrzymywała opór w całym kraju. Wszystko to razem miało dalekosiężny wpływ na zrzucenie z Europy Środkowo-Wschodniej jarzma niewoli.

Żadne miasto Europy nie może poszczycić się, że było matecznikiem proroczej walczącej z komunizmem organizacji dysponującej własnym kontrwywiadem, radiem, kolportażem i poligrafią zdolną do regularnego wydawania ponad 100 niezależnych pism i dziesiątków książek. Na wezwanie tej organizacji odważnie demonstrowano tłumnie na ulicach Wrocławia i innych miast.

Ponadto organizacja ta głównie we Wrocławiu drukowała wielojęzyczną antysystemową prasę i ulotki dla odbiorców z Czech, Węgier, Ukrainy, Rosji, krajów nadbałtyckich, Gruzji. Następnie jej emisariusze wyruszali do tych krajów, by sprzętem i szkoleniami służyć obywatelskiej walce o demokratyczne narodowe ich wyzwolenie.

Organizacja ta finansowała się i zaopatrywała sama oraz z wypracowanych przez siebie kontaktów zagranicznych. Sama sobie wyznaczała cele, środki i metody dochodzenia do nich.

Dar i zobowiązanie

Do dziedzictwa Wrocławia należą cenne dary, dzięki którym wspólny europejski dom jest bogatszy, barwniejszy, bardziej interesujący. Jednak tylko jedno z wrocławskich osiągnięć szeroko pojmowanej kultury jest darem ogromnym i niezniszczalnym.