Ukraina w braterskim uścisku

Słowa Władimira Putina o rozpadzie ZSRR jako największej katastrofie geopolitycznej XX wieku nabierają szczególnego znaczenia w kontekście stosunków rosyjsko-ukraińskich. Mimo zmian na mapie Europy, które nastąpiły po upadku realnego socjalizmu, można odnieść wrażenie, że Moskwa nadal nie traktuje Kijowa jako zagranicy i wykorzystuje to w rozgrywkach międzynarodowych, usiłując go pozyskać, chociażby jak ostatnio, doraźną pomocą finansową.

Znamienne jest uzasadnienie udzielenia tej pomocy przedstawione przez Putina. Gospodarz Kremla nazwał Ukrainę „bratnim państwem", a Ukraińców – „bratnim narodem", więc – jego zdaniem – Rosja powinna się zachowywać wobec swojego południowego sąsiada jak bliski krewny, który – kiedy ten jest w potrzebie – wychodzi mu naprzeciw.

Oczywiście rosyjski prezydent stwierdził, że Moskwa nie ma nic przeciwko aspiracjom Kijowa w kierunku zachodnim. Ale jednak warto wyciągnąć wnioski z przekazu Putina. Rosyjski przywódca nie używa wobec Unii Europejskiej określenia „bratnia organizacja".

Moskwa nie traktuje Kijowa jako zagranicy i wykorzystuje to w rozgrywkach międzynarodowych

Jeśli więc Ukraina miałaby się jednak zdecydować na podpisanie umowy stowarzyszeniowej z UE (co oznaczałoby zarazem niewchodzenie do rosyjsko-białorusko-kazachskiej Unii Celnej), to wyrzekłaby się „brata" na rzecz sojuszu z kimś „obcym".

Część Rosji

Widmo znalezienia się Kijowa w strefie wpływów Brukseli spędza zatem sen z powiek moskiewskim decydentom. Nie można przecież dopuścić do rozłamu w „rodzinie". A takie próby są podejmowane od roku 1991, w którym Ukraina ogłosiła niepodległość. Kijów jednak nadal balansuje między Wschodem a Zachodem.

Historycznie rzecz biorąc, Rosja zawsze postrzegała Ukrainę jako część samej siebie. Od XVII wieku do początku XX używała nawet wobec niej bizantyńskiego terminu „Małorosja". I chociaż w Związku Sowieckim zrezygnowano z niego, to Ukraina uchodziła w nim jako „bratni kraj" Rosji, a ta swoich korzeni upatruje bądź co bądź w Rusi Kijowskiej.

Jeśli więc „brat" odwraca się w zachodnim kierunku i tam szuka sojuszników, to nic dziwnego, że budzi to gniewne reakcje. Tak było w okresie pomarańczowej rewolucji (wtedy w dodatku chodziło o „zdradę" na rzecz największego wroga Moskwy – Waszyngtonu), tak jest i teraz. Internet zalewa propaganda rosyjska, która stanowi wyraz antyukraińskich resentymentów.

Po Facebooku krążą memy, które piętnują niewdzięczność Ukraińców wobec rosyjskiego „brata". Oto mapa dzisiejszej Ukrainy. Wyszczególnione są tu poszczególne części tego państwa będące „prezentami" otrzymanymi przez nie w latach 1654–1954 od rosyjskich przywódców. Z mapy tej wynika, że nie byłoby Ukrainy w jej obecnych granicach, gdyby między innymi carowie nie „sprezentowali" jej Kijowa, Lenin – Charkowa i Odessy, Stalin – Lwowa, a Chruszczow – Krymu.

Oczywiście nie ma tu żadnego komentarza na temat tego, że owe „prezenty" stanowiły element podbojów lub polityki administracyjnej państwa rosyjskiego, a potem sowieckiego, i bynajmniej nie zakładały przyznania niepodległości Ukrainie.

Na Facebooku można znaleźć także inne mapy – te, z których wynika, że rozpad Ukrainy jest nieuchronny, ponieważ zamieszkują ją dwa narody: jeden ciągnący ku Zachodowi, drugi ku Rosji.

Państwo upadłe

Według rosyjskiego opozycyjnego polityka Andrieja Iłłarionowa Moskwa realizuje taki właśnie scenariusz – analogiczny do tego, który w roku 2008 miał służyć odłączeniu Osetii Południowej i Abchazji od Gruzji. Zauważa on, że kurs na integrację Ukrainy z Unią Europejską popiera dziś większość społeczeństwa ukraińskiego. Mało tego – twierdzi Iłłarionow – Wiktorowi Janukowyczowi udało się przekonać do tej opcji nie tylko aparat swojego ugrupowania – Partii Regionów, ale i jej, nieufny wobec Zachodu, rosyjskojęzyczny elektorat. Dlatego – wyjaśnia polityk – Rosja, chcąc przeciwdziałać temu, co się stało, postanowiła zdestabilizować sytuację na Ukrainie i prowadzi z nią wojnę propagandową, której celem jest wykazanie, iż Kijów nie radzi sobie ze swoimi problemami.

Zdaniem Iłłarionowa ważny moment w tej wojnie stanowi niedawne powołanie „agresywnego, propagandowego monstrum" – agencji „Rossija Siegodnia". Powstała ona na bazie agencji RIA Nowosti, która została dekretem Władimira Putina zreorganizowana. Szefem „Rossii Siegodnia" – mianowanym również przez rosyjskiego prezydenta – został dziennikarz telewizyjny Dmitrij Kisielow – ten sam, który nazwał ludzi zgromadzonych na kijowskim majdanie „śmierdzącym taborem", coraz bardziej oddalającym się od standardów nowoczesnego, europejskiego, cywilizowanego życia, i to zarówno tych obowiązujących na zachód od Ukrainy, jak i na wschód (czytaj: w Rosji).

Taka retoryka nie stanowi niczego nowego. Ukraina jest w rosyjskiej propagandzie od czasów pomarańczowej rewolucji oczerniana jako „państwo upadłe", pogrążone w permanentnym kryzysie, zmierzające ku przepaści, co ma – w domyśle – delegitymizować jej suwerenność. Przypomina to – jak zauważa ukraiński politolog Mykoła Riabczuk – międzywojenne opowieści opiniotwórczych kół niemieckich o Polsce jako „państwie sezonowym".

Ale nasuwa się jeszcze jedno skojarzenie. W XVIII wieku argument o anarchii cechującej demokrację szlachecką w I Rzeczpospolitej miał przemawiać za rozbiorami Polski. W dodatku państwu polskiemu zarzucano nietolerancję religijną. Taka była linia elit intelektualnych obsługujących interesy Prus i Rosji.

Ukraiński nazizm

Teraz w podobnym tonie Ukrainę próbują kompromitować rosyjscy propagandziści. Możemy zatem usłyszeć i przeczytać nie tylko o anarchii obciążającej ukraińskie życie polityczne, ale i o – będącym odpowiednikiem XVIII-wiecznej nietolerancji religijnej w I RP – odradzającym się „ukraińskim nazizmie". Rzecz w tym, że neobanderowska polityka historyczna – bo o nią w tym przypadku chodzi –  uprawiana przez partię Swoboda nie decyduje obecnie o kluczowych dla Ukrainy i jej sąsiadów sprawach.

Owszem, nie można tej polityki lekceważyć. Polacy mają powody ku temu, żeby protestować przeciwko gestom bagatelizującym czy przemilczającym zbrodnie ukraińskich nacjonalistów. Ale z kolei wyolbrzymianie neobanderowskich tendencji to podawanie piłki Kremlowi.