Miraż powszechnej harmonii

Expose premiera Donalda Tuska odsłania jego polityczny projekt. W ogólnym zarysie można uznać, że jest to próba przeniesienia na grunt Polski czegoś, co jest nazywane „postpolityką”, a co tak błyskotliwie wcielali prezydent Stanów Zjednoczonych Bill Clinton i premier Wielkiej Brytanii Tony Blair. W naszym kraju specyficznym wyrazicielem tej tendencji był Aleksander Kwaśniewski. „Postpolityka” oznacza zastąpienie polityki marketingiem, a rządzenia – zarządzaniem.

W rzeczywistości, na politykę jesteśmy skazani, a wszelkie post czy antypolityki służą jedynie maskowaniu jej realnych treści, a więc nie tyle rozwiązywaniu, co ukrywaniu konfliktów. Skazuje ona na miałkość, może się jednak okazać niezwykle korzystna dla lidera, który za pomocą tego typu miękkiego populizmu potrafi zjednywać sobie obywateli obawiających się konfliktów i tęskniących za mirażem harmonii powszechnej. W krajach stabilnych o przewidywalnej w dużej mierze sytuacji polityka taka nie musi nieść za sobą poważnych szkód. W kraju tworzącym się – czy odbudowującym – takim jak Polska, może jednak rodzić poważne niebezpieczeństwa.

Potwierdzona w exposé postawa Tuska wskazuje, że czas kierowania gabinetem prawdopodobnie podporządkowuje on przyszłym wyborom prezydenckim. Oznaczałoby to rezygnację czy zawieszenie wszelkich większych ambicji całego rządu. Obecny gabinet ma ogromny kapitał zaufania społecznego, byłaby to zatem wielka szkoda, gdyby zrezygnował z planów reformy gospodarki, którą mógłby przeprowadzić. Wprawdzie nawet częściowa deregulacja i redukcja państwa w tej sferze byłaby pożądana, ale takie ostrożne zmiany mogą okazać się trudniejsze w realizacji niż projekt całościowy, a założenie unikania konfliktów może prowadzić do ich całkowitego fiaska.

Można uznać, że wielka mobilizacja ostatnich wyborów dokonała się dzięki mistyfikacji. W większości mediów i obiegowej opinii rządy PiS zostały przedstawione jako nieomal wojna domowa wypowiedziana przez Kaczyńskich rządom prawa i demokracji, jako niszcząca państwo i społeczeństwo erupcja nienawiści i agresji wywiedziona z anachronicznych i nacjonalistycznych koncepcji. Jak zwykle w takich kampaniach nie liczyły się argumenty, tylko dominacja narzucających je środowisk.

Przypominał się czerwiec 1992 roku, gdy rząd Jana Olszewskiego został pomówiony o wszelkie możliwe bezeceństwa włącznie z przygotowaniem zamachu stanu. To, że nie znajdowały one żadnego uzasadnienia, co później odnotowały nawet media, nie miało żadnego wpływu na ciągle powtarzane opinie. W odniesieniu do rządu Jarosława Kaczyńskiego aresztowanie skorumpowanego lekarza zostało przedstawione jako przejaw terroru, przyłapanie na przestępstwie posłanki Sawickiej jako prowokacja, a ściganie korupcji wśród koalicjantów jako polityczny zamach stanu.

Zaufanie, o którym mówił Tusk w exposé, jest rzeczywiście fundamentem kapitału społecznego. Ale jego pierwszym elementem jest zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Czy cechuje ono Polaków?

Uzasadnieniem wizji PiS jako niszczyciela ładu społecznego i porządku demokratycznego było kilka cytatów użytych przez rządzących i kilka za daleko idących wypowiedzi ze strony Kaczyńskiego i członków jego gabinetu. Skrajna deformacja rzeczywistości uniemożliwiała rzeczową krytykę, na jaką w wielu aspektach rząd PiS zasługiwał, ale nie o krytykę ani debatę tu chodziło. Chodziło o powrót do status quo III Rzeczypospolitej, a więc zastraszenie i eliminację jej politycznych przeciwników.

Na łatwość, z jaką udało się zbudować czarną legendę PiS-owi i jego rządom złożyły się: siła właścicieli III RP, wojna kulturowa, jaka nałożyła się na wojnę polityczną, a która powodowała że projekt PiS był dezawuowany przez środowiska liberalno-lewicowe jako konserwatyzm, a wreszcie błędy liderów tej partii. Oczywiście, duża część uczestników kampanii nienawiści skierowanej przeciw Kaczyńskim i ogromna większość ich wyborczych przeciwników działała w dobrej wierze.

I jakkolwiek kampania ta oparta była na mistyfikacji (Kaczyńskich można zasadniczo krytykować, ale nie grożą oni demokracji w Polsce), to wywołana przez nią mobilizacja społeczna po wyborach mogłaby zostać przekuta na wsparcie ambitnych reform. Może jednak zostać roztrwoniona w imię prezydenckich ambicji lidera PO.

Mistyfikacja miała wymiar fundamentalny. Wmawiała, że to Kaczyńscy wprowadzili do polskiej demokracji niszczący ją konflikt. Można zarzucać liderom PiS, że nie szukali szerszego wsparcia dla swoich projektów, a niektóre konflikty nadmiernie eksponowali, ale to nie oni wprowadzili je do polskiej demokracji. Bo konfliktu w polityce – a w demokracji szczególnie – nie da się uniknąć. Ograniczyć go – ale już nie wyeliminować – można, nie robiąc nic. Każda próba reformy naraża na starcie z wpływowymi rzecznikami staus quo, których pozycja zależy od trwania takiego samego stanu rzeczy. Jednym z kluczowych elementów programu PiS było ograniczenie potęgi korporacji, co od razu naraziło to ugrupowanie na konflikt, chociaż stanowiło działanie dla dobra ogółu. Jest to szczególnie widoczne w odniesieniu do korporacji prawniczej.

W Polsce istnieje w tej kwestii uderzająca dwoistość opinii. Doświadczenie przekonuje, że polski wymiar sprawiedliwości jest w opłakanym stanie. Ciągnące się bez końca sprawy, rażąca niesprawiedliwość wyroków, nepotyzm, korupcja i postawa środowiska, które nastawione jest głównie na obronę interesu korporacyjnego. Świadomość tego stanu rzeczy jest powszechna, a jednocześnie potężnej korporacji prawniczej i jej sojusznikom, czyli obrońcom status quo udało się szeroko narzucić pogląd, że prawo należy zostawić prawnikom, a każda próba kontroli i ograniczenia wpływu ich korporacji jest zamachem na państwo prawa.

Państwo prawa zostało utożsamione z państwem prawników, a niezawisłość sądów z nieodpowiedzialnością sędziów. Wymiar sprawiedliwości to kościec państwa. Jeśli on niedomaga, w państwie niedomaga wszystko, włącznie z gospodarką, która potrzebuje jasnych i możliwych do wyegzekwowania reguł. Zaufanie, o którym mówił Tusk, jest rzeczywiście fundamentem kapitału społecznego. Tyle tylko, że jego pierwszym elementem jest zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Czy cechuje ono Polaków?

Wygląda na to, że gabinet Tuska w wymiarze sprawiedliwości rzeczywiście rozpoczyna restaurację. Na stanowisko jego szefa mianowany został przedstawiciel korporacji. Nie jest prawdą, że każdy prawnik jest w tym samym stopniu jej reprezentantem, co usiłują nam wmówić obrońcy prawniczego status quo. Profesor Zbigniew Ćwiąkalski jest kimś z serca korporacji.

Pierwsze decyzje ministra to odwołanie dwóch prokuratorów krajowych. Jeden z nich, Jerzy Engelking udowodnił publicznie kłamstwo ministrowi Kaczmarkowi i niejasne powiązania polityków z Ryszardem Krauze. Był to pokaz profesjonalizmu. Oskarżanie go w związku z tym o „upolitycznienie” oznacza, że każdy prokurator, który dobrze wykonuje swoje zadania, naraża się na ten zarzut, gdyż pomaga ekipie rządzącej. Najlepiej więc nie robić nic, a zwłaszcza nie narażać się możnym tego świata.

Fakt, że minister Ćwiąkalski był adwokatem Krauzego, może narzucać dodatkowe wątpliwości co do tej decyzji. Na stanowisko prokuratora generalnego powołany został natomiast były wiceminister w rządzie Leszka Millera (2001 – 2003) Marek Staszczak. Z czym jak z czym, ale z praworządnością tamten okres się nie kojarzy.

Rozdzielenie prokuratury od rządu może być rozwiązaniem dobrym, ale w krajach, gdzie prokuratura działa dobrze. W warunkach polskich pozostawia ona tę sferę działania prawniczej korporacji. Zdejmuje również w dużej mierze z barków rządu odpowiedzialność za walkę z przestępczością. Jest to krok w kierunku odpolitycznienia polskiej rzeczywistości, ale można mieć wątpliwości, czy przysłuży się on państwu.

Opinia, że w polską rzeczywistość konflikt wprowadzili bracia Kaczyńscy, musi prowadzić do jeszcze jednego wniosku. Oznacza, że wcześniej konfliktu nie było, a czas III RP był błogosławiony dla polskiej demokracji. Pogląd taki jest propagowany przez jej obrońców, którzy Tuska i PO zaakceptowali jako mniejsze zło służące wyeliminowaniu PiS. Zresztą od pewnego czasu obserwujemy próbę ideowego przejęcia PO przez obóz III RP, czemu jego lider przeciwstawił się w swoim exposé, mówiąc o „cynicznym konformizmie” tamtych lat. Nie znaczy to jednak, że owa walka o duszę i ciało PO ulegała zakończeniu. Można być nawet pewnym, że się nasila, a sytuacja w Ministerstwie Sprawiedliwości czy wobec służb specjalnych jest tego obrazem.