Cały smutek lewicy

W dość powszechnej opinii obserwatorów wielkim przegranym odbytych właśnie wyborów samorządowych, obok Państwowej Komisji Wyborczej, jest polska lewica. Po raz kolejny się okazało, że przedwyborczy lifting, prężenie politycznych mięśni, przegrupowania personalne i programowe to w jej przypadku jedynie dobra mina przed kolejną wyborczą klęską.

Ostatnie zwycięstwo polska lewica odniosła w roku 2001, kiedy SLD wygrało wybory parlamentarne. Z dzisiejszej perspektywy to już historyczny sukces, bo od tamtej pory polska lewica kroczy od porażki do porażki, od konfliktu do konfliktu i od podziału do podziału. A tendencji tej nie zmieniły ani próby demokratyzowania i odmładzania SLD, ani polityczny zwrot w lewo niegdysiejszego liberała, którym był Janusz Palikot, ani misje i patronaty Aleksandra Kwaśniewskiego, ani wreszcie powrót do steru SLD „silnego człowieka" – Leszka Millera.

Pomimo wyraźnych podziałów i problemów społecznych, pomimo przywiązania znacznej części Polaków do bezpieczeństwa socjalnego, współczesna polska lewica zdaje się coraz bardziej tracić kontakt z polityczną rzeczywistością i zamykać w politycznym skansenie. A wszelkie próby jej jednoczenia czy odnawiania przypominają słodzenie herbaty poprzez samo jej mieszanie.

Długi cień historii

Przyczyn tego stanu rzeczy upatrywać można rzecz jasna w wielkich aferach z okresu rządów Millera czy błędach poszczególnych liderów SLD. Ale sprawa wydaje się dużo bardziej zasadnicza, a przyczyny słabości polskiej lewicy – dużo głębsze.

Przyczyną fundamentalną jest oczywiście historia. Sentyment za PRL niegdyś dawał postkomunistycznej lewicy kilkadziesiąt, potem kilkanaście, a ostatnio zaledwie kilka procent społecznego poparcia. Na skutek naturalnych procesów społecznych wyborców ukształtowanych mentalnie w epoce Edwarda Gierka czy Władysława Gomułki zastępują nieuchronnie ci, którzy społecznie dorastali w czasach pierwszej „Solidarności", stanu wojennego czy przełomu roku 1989, a więc gdy socjalizm stracił w Polsce wszelką atrakcyjność ideową i prawie nikt nie chciał mieć nic wspólnego z powołującą się na niego władzą.

Długi cień PRL, będący dotąd żelaznym kapitałem lewicy postkomunistycznej, tworzy dziś zatem nad jej głową coraz niżej obniżający się sufit. Bo w pokoleniu wyborców 40- i 50-letnich, rozstrzygających w jakimś sensie o wynikach polskich wyborów, przeważają dziś zdecydowanie ci, którzy na SLD nie zagłosują z powodów estetycznych czy biograficznych.

W sytuacji takiej czymś naturalnym jest szukanie wyborców młodych, którym PRL jawi się jako coś równie abstrakcyjnego jak zabory. Rzecz jednak w tym, że z różnych powodów lewica mieć będzie z tym strukturalne, by tak rzec, trudności.

Po pierwsze bowiem, spora część ludzi młodych generalnie nie interesuje się polityką, dopóki polityka, w postaci bezrobocia, podatków czy miejsc dla dzieci w przedszkolach, nie zainteresuje się nimi. Po drugie, nawet jeśli młodzi z różnych powodów polityką się zainteresują, to wzrok ich pada na ogół z daleka od partii socjalistycznych lub socjaldemokratycznych. Bo albo wierząc we własną sprawczość i kreatywność zasilają oni kręgi wyborców liberalnych, albo kierując się genem młodzieżowej kontestacji, popierają ruchy antysystemowe, w perspektywie których istniejące partie lewicowe są częścią zepsutego systemu.

W bolesnym rozkroku

Najważniejszą jednak słabością polskiej lewicy jest pułapka ideologicznego antyklerykalizmu. Wyniesione ze skansenu PRL przekonanie, że Kościół i religia są głównymi wrogami ludu i postępu, pokutuje ciągle w wielu wpływowych lewicowych głowach, przybierając w niektórych z nich formę postulatu kulturowej rewolucji. W efekcie lewica nie może się zdecydować, czy nowym proletariatem, w imieniu którego dziś występuje, są pracownice supermarketów, chorzy czekający w tasiemcowych kolejkach do lekarza lub bezrobotni mieszkańcy małych miasteczek, czy też grupki bywalców modnych klubów, osaczonych w ich przekonaniu przez polską historię, tradycję i religię.

PRL jest dla młodych wyborców czymś równie abstrakcyjnym, co zabory

W sposób dosadny i przenikliwy wagę tego dylematu, w znanym pytaniu „geje czy koleje?", sformułował jakiś czas temu Rafał Chwedoruk. Problem jednak w tym, że nikt właściwie na lewicy na to kluczowe pytanie nie odpowiedział, a wielu usiłuje brnąć w obu dość sprzecznych kierunkach jednocześnie, pogrążając lewicę w coraz boleśniejszym rozkroku.