Mit o taniej domowej energii

Po lekturze artykułu Marcina Piaseckiego „Energię będziemy wytwarzać sami" (Rzeczpospolita, 13 listopada) musiałam zdecydować się na udział w debacie na temat akurat tej „rewolucji energetycznej", którą w „olbrzymiej skali wprowadza większa część Europy" – jak napisał redaktor.

Mój entuzjazm jest nieco bardziej ostrożny, widzę bowiem w tym rodzaju produkcji energii ogromne koszty, które dotknąć mogą wszystkich. A o których wciąż publicznie mało kto chce mówić. Jak to w zasadzie jest z tą „zieloną energią" i jakie są jej realne konsekwencje dla gospodarki Europy, która wciąż nie może przełamać się z postkryzysysowego marazmu. Otóż, jeszcze cztery lata temu niemiecki program „miliona dachów z solarami" uznawany był za przykład do naśladowania. Mocne wsparcie dla tzw. energetyki prosumenckiej, czyli upraszczając produkcji energii w swoim domu, było też w innych w krajach, zwłaszcza w Czechach, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii. W tych krajach tylko w ciągu kilku miesięcy od wprowadzenia wsparcia powstały dziesiątki tysięcy mikroinstalacji, a na fali entuzjazmu głośno było o wielkiej zmianie na rynku energetycznym, ba wręcz o prawdziwej rewolucji w sektorze. Słusznie więc w tym kontekście Marcin Piasecki wymienia słowo „rewolucja".

Jednak teraz w Niemczech i Wielkiej Brytanii trwają prace nad reformą systemu wsparcia, natomiast w Czechach i Hiszpanii zostało ono wyraźnie ograniczone (częściowo nawet z datą wsteczną) a prosumenci dochodzą swoich praw w sądach. Powodem były rosnące koszty systemu wsparcia oraz coraz bardziej powszechna świadomość, że za system ten nie płaci „Państwo" ani inna „niewidzialna ręka", ale że jest on finansowany przez wszystkich odbiorców w postaci wyższych rachunków za energię.

W Polsce, szczególnie ze względu na ustawę o Odnawialnych Źródłach Energii (OZE) oraz wprowadzane przez NFOŚiGW programu dofinansowania dla energetyki rozproszonej, dyskusja na temat zalet i wad tego rodzaju instalacji jest bardzo aktualna i żywa. Ekonomia to przede wszystkim liczby, dlatego warto przeanalizować i ocenić, w jakim stopniu i kiedy potencjał energetyki „na własny rachunek" może zostać wykorzystany w naszym kraju.

Podstawowy argument na rzecz wsparcia tego rodzaju energetyki jest pozornie intuicyjny. Poprzez budowę własnego źródła odbiorca może stać się niezależny i zabezpieczyć się zarówno od rosnących cen jak i od ewentualnych problemów z brakiem energii. Brzmi logicznie, ale pozostaje pytanie o koszty?

Sposobem powszechnie używanym do porównania kosztów energii wytwarzanych w różnych technologiach jest wyznaczenie poziomu tzw. LCOE (levelized cost of energy). W zależności od przyjmowanych założeń i konkretnych technologii, na dzisiaj w Polsce cena energii z mikrogeneracji jest od ponad 75 proc. do ponad 300 proc. wyższa niż obecna cena taryfowa dla gospodarstw domowych. Ewentualny dalszy spadek cen technologii może w kolejnych latach coraz bardziej zbliżać poziomy LCOE najbardziej efektywnych technologii wytwarzania na małą skalę i wytwarzania w elektrowniach zawodowych. Niemniej w perspektywie przynajmniej kolejnych 3-5 lat różnice będą w dalszy ciągu wyraźne i nie uzasadnią – na poziomie kosztów wytwarzania – masowego rozwoju energetyki prosumenckiej.

W dzisiejszych warunkach okres zwrotu instalacji mikrogeneracji (bez dofinansowania, którego koszt musiałby być przeniesiony na wszystkich odbiorców) to 15-20 lat – oczywiście w zależności od technologii. Badania wskazują, że odbiorcy oczekują szybszego okresu zwrotu. Inwestycja jest dla nich atrakcyjna przy zwrocie w okresie 5-7 lat. Widać, więc, że rozwój tego kierunku wytwarzania wymagałby znacznego wsparcia ze źródeł zewnętrznych. W praktyce oznaczałoby dodatkowe opłaty ponoszone przez 14 mln odbiorców, które byłyby źródłem finansowania dla systemu wsparcia dedykowanego maksymalnie kilkuset tysiącom odbiorców. Właśnie tego typu wsparcie było źródłem rozwoju energetyki rozproszonej w Niemczech, gdzie koszt związany z rozwojem mikrogeneracji to dziś 12-13 proc. rachunku odbiorcy!

Ale porównania dokonywane metodą LCOE i proste wyznaczanie okresu zwrotu to tylko połowa dyskusji o rozwoju energetyki prosumenckiej. Popularny mit mówi o tym, że wytwarzanie energii w instalacji przy domu pozwala zaoszczędzić na opłatach za dystrybucję (skoro wytarzam lokalnie to opłaty dystrybucyjne powinny się zmniejszyć).

Argument jest mylący o tyle, że odbiorca „wymaga" dostępu do energii elektrycznej i traktuje instalację źródła rozproszonego jako opcję uzupełniającą. Instalacje mikrogeneracyjne nie zawsze wytwarzają energię, kiedy jej właśnie potrzeba, tylko wtedy, kiedy świeci słońce lub wieje wiatr – w zależności od typu instalacji (np. fotowoltaika lub elektrownie wiatrowe). Aby więc mieć zapewnione ciągłe dostawy energii, nie mamy wyboru – musimy być podłączeni do sieci i za to płacić.

W konsekwencji nakłady na rozwój sieci dystrybucyjnych nie mogą zostać zmniejszone równocześnie z rozwojem generacji rozproszonej. Wręcz przeciwnie – rosną koszty dostosowania sieci (dzisiaj nie są one gotowe na szybki przyrost źródeł prosumenckich), a zarządzanie nią przy uwzględnieniu niestabilności produkcji małych źródeł rodzi dodatkowe wymagania.

Jeżeli więc założymy stałe (a nawet rosnące) kwoty inwestycji i utrzymania sieci oraz mniejszą w niej ilość energii (bo odbiorcy częściowo wytwarzają energię w instalacjach przy domu) – to prosta arytmetyka wskazuje na ryzyko wzrostu tzw. stawki dystrybucyjnej, czyli ok. 50 proc. naszego rachunku.  Ten mechanizm dodatkowo pogłębia nierówny rozkład kosztów i korzyści systemu wsparcia mikrogeneracji – także w obszarze dystrybucji istnieje ryzyko, że wszyscy zapłacą za wsparcie dla prosumentów.