Czas ucieka. UE musi znaleźć sposób na rosyjskie aktywa

Obligacje rządowe [stanowiące zamrożone rosyjskie rezerwy – red.] osiągnęły już termin wykupu, zmieniając się w gotówkę, która nie przynosi znaczących zysków. Unia Europejska stoi więc przed wyborem: stworzyć mechanizm pozwalający na efektywne wykorzystanie tych funduszy albo podjąć decyzję o ich konfiskacie. Brak działania podważa wiarygodność Europy i pokazuje jej słabość wobec wyzwań geopolitycznych.

Gdzie są rosyjskie aktywa i jak się zmieniły?

Gdy Rosja ponownie zaatakowała Ukrainę w 2022 roku, państwa G7 zamroziły jej zagraniczne rezerwy o wartości około 300 miliardów dolarów. Kluczowa część tej kwoty – blisko 200 miliardów dolarów – znajduje się w Belgii pod kontrolą międzynarodowej agencji clearingowej Euroclear. Jako instytucja rozliczeniowa, Euroclear podlega unijnym regulacjom i odgrywa kluczową rolę w egzekwowaniu sankcji.

Pozostałe aktywa są rozproszone po świecie. Stany Zjednoczone zamroziły zaledwie 6 miliardów dolarów, Kanada – podobną kwotę, a Wielka Brytania – około 20 miliardów dolarów. Mimo ogromnej skali blokowania, te środki pozostają niewykorzystane, a polityczne przepychanki wokół ich przyszłości sprawiają, że ich potencjał wciąż pozostaje jedynie teoretyczny.

Po długich negocjacjach, w 2024 roku państwa G7 zdecydowały, że zysk z aktywów — ale nie same aktywa — może zostać przekazany Ukrainie w postaci pożyczek ERA (Extraordinary Revenue Acceleration) o łącznej wartości około 50 miliardów dolarów. Pożyczki te są zabezpieczone nadzwyczajnymi zyskami uzyskanymi z obrotu środkami Rosyjskiego Banku Centralnego.

Choć takie działania dobrze brzmią jako nagłówki w mediach, nie przynoszą istotnych reparacji. Dodatkowo, zyski od dłuższego czasu nie są już nadzwyczajne, bo nie można obracać gotówką, w którą stopniowo się zmieniają.

Argumenty przeciw konfiskacie – mit czy rzeczywistość?

Przeciwnicy konfiskaty powołują się na argumenty prawne, twierdząc, że centralne rezerwy bankowe objęte są immunitetem. Jednak wielu ekspertów prawa międzynarodowego wskazuje na zasadę środków odwetowych, które mogą być stosowane wobec państw łamiących prawo międzynarodowe. W tym kontekście przejęcie rosyjskich aktywów mogłoby być uzasadnione jako forma nacisku na Kreml.

Czołowi prawnicy międzynarodowi, w tym profesor Philippa Webb oraz Dapo Akande z Uniwersytetu Oksfordzkiego, potwierdzili, że transfer byłby zgodny z prawem. Mimo to niektóre rządy, jak Niemcy, powołują się na rzekome niejasności prawne, tłumacząc tym brak działania.

Podważany jest także argument, że konfiskata mogłaby osłabić zaufanie inwestorów do strefy euro. Rynki finansowe nie zareagowały paniką na samo zamrożenie tych środków, więc trudno zakładać, że ich przejęcie wywołałoby poważne konsekwencje. Europa nadal uchodzi za jeden z najstabilniejszych regionów dla globalnych inwestorów – znacznie bardziej przewidywalny niż Chiny czy świat kryptowalut. Zdecydowane działania wobec rosyjskich aktywów nie zmienią tej percepcji.

W grę wchodzą także interesy poszczególnych państw członkowskich. Belgia czerpie znaczne zyski z zamrożonych rosyjskich rezerw, głównie dzięki 25-procentowemu podatkowi od generowanych przez nie dochodów. W 2023 roku wpływy z tego tytułu wyniosły około miliarda euro, a w 2024 roku przyniosły kolejne setki milionów. Część tych funduszy została przekazana na wsparcie Ukrainy, ale dokładne kwoty nie są jawne.

Mimo to premier Belgii Bart De Wever ostrzegł niedawno, że konfiskata rosyjskich aktywów mogłaby mieć „katastrofalne skutki” dla stabilności finansowej. W obliczu eskalacji wojny i rosnących wyzwań geopolitycznych takie słowa brzmią jak brak solidarności i odpowiedzialności za bezpieczeństwo naszego kontynentu w chwili, gdy Europa powinna podejmować odważne decyzje.

Jakie możliwości ma Unia?

Obecna polityczna stagnacja wymaga pilnego rozwiązania. Jedną z opcji jest stworzenie europejskiego funduszu lub banku inwestycyjnego, który przejąłby zarządzanie rosyjskimi aktywami i zaczął je efektywnie wykorzystywać. Taki mechanizm pozwoliłby nie tylko zwiększyć zyski z tych środków, ale także zapewnić Ukrainie stabilne źródło finansowania, eliminując konieczność odnawiania decyzji o zamrożeniu co pół roku. Dzięki temu unikniętoby politycznych blokad ze strony państw takich jak Węgry czy Słowacja.

Zwolennicy tego rozwiązania wskazują również, że Ukraina miałaby trudności z absorpcją całej kwoty 300 miliardów dolarów przekazanej w jednej transzy. Choć koszt obrony i odbudowy Ukrainy jest znacznie wyższy, stabilny i długoterminowy dopływ środków przyniósłby jej przewidywalne i trwałe korzyści ekonomiczne. Zwłaszcza w kontekście ukrytego punktu zapalnego Ukraińskiej gospodarki, jakim jest obsługa i konieczna restrukturyzacja jej zadłużenia u zagranicznych wierzycieli, zarówno publicznych jak i prywatnych. To kluczowe wyzwanie dla Kijowa, w kontekście utrzymania płynności i wiarygodności na rynkach oraz uniknięcia spirali kosztów obsługi długu. Stabilny dopływ finansowania uspokoiłby wierzycieli i ratingi.

Dobrym wzorem mógłby być niemiecki bank KfW, który odegrał kluczową rolę w odbudowie Niemiec po II wojnie światowej w ramach Planu Marshalla. Podobny fundusz, oparty na rosyjskich aktywach, mógłby stać się fundamentem obrony i odbudowy Ukrainy oraz jej stabilności gospodarczej.

Drugą opcją jest bezpośrednia konfiskata aktywów. Argumenty prawne i finansowe były już wielokrotnie analizowane. Teraz kluczowe jest pytanie o polityczną wolę i gotowość europejskich liderów do podjęcia zdecydowanych działań.