Prof. Teresa Czerwińska: List z EBI

Bieżący rok zachęca do podsumowań dwudziestolecia członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Warto skupić się z jednej strony na ocenie tego, co już udało się osiągnąć. Z drugiej zaś na tym, jakie kluczowe wyzwania stoją jeszcze przed polską gospodarką. Ostatnie dwie dekady charakteryzowały się szybkim wzrostem gospodarczym krajów wschodniej flanki UE. Gospodarki regionu nadganiały bogatszą północną i zachodnią Europę, skutecznie przyciągały inwestycje i modernizowały się.

Polski PKB podwoił się od wejścia do UE…

Pomimo spowolnienia w minionym roku Polska jest niekwestionowanym liderem w tej kwestii. W skali realnej PKB Polski podwoił się od czasu unijnej akcesji i prawie potroił w latach 1995–2023. Tempo wzrostu gospodarczego Polski znacznie przewyższa średnią UE. Te liczby mówią o prawdziwym skoku cywilizacyjnym, z którego wszyscy możemy być dumni.

Jako bank UE, Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) miał w tym swój udział, przeznaczając na finansowanie projektów w Polsce blisko 100 mld zł i plasując nasz kraj w czołówce beneficjentów. Wyrównywanie poziomów życia w UE jest jednym z filarów otwartego rynku UE, którego siła decyduje o naszej konkurencyjności i pozycji na arenie międzynarodowej.

…ale tempo doganiania Europy Zachodniej maleje

Jednocześnie analiza, którą EBI przygotował na zbliżające się XXXIII Forum Ekonomiczne w Karpaczu, jasno pokazuje spadające tempo, z jakim nasz region nadgania średnią UE. Dwie trzecie konwergencji PKB per capita dokonało się w Europie Środkowo-Wschodniej w pierwszej dekadzie po akcesji, a tylko jedna trzecia w ostatnich latach. Pojawia się ryzyko utknięcia w tzw. pułapce średniego dochodu – sytuacji, gdy rosnące wynagrodzenia osłabiają zachętę do inwestowania w postaci stosunkowo niskich kosztów pracy, a poziom innowacji nie pozwala konkurować z krajami z czołówki technologicznego peletonu.

W poszukiwaniu nowego silnika wzrostu

Potrzebny jest nowy modelu wzrostu gospodarczego opartego w znacznie większej mierze na wiedzy i technologii. Pozwoli to na wzmocnienie konkurencyjności oraz podniesienie wydajności pracy, która w sektorze przedsiębiorstw w Europie Środkowo-Wschodniej wynosi około połowy średniej unijnej. Do tego potrzebne jest wdrażanie innowacji, zwiększanie poziomu cyfryzacji oraz automatyzacja procesów. Wymaga to zbudowania spójnego ekosystemu wspierającego inwestycje, innowacyjność i konkurencyjność gospodarczą, poczynając od rozwiązań administracyjno-prawnych, a kończąc na promowaniu współpracy uczelni z biznesem.

Tymczasem z najnowszych wyników badań, którymi od 2016 roku EBI corocznie obejmuje tysiące firm w UE i USA, wynika, że niepewność co do przyszłości i brak wykwalifikowanej kadry to najczęstsze bariery dla działalności inwestycyjnej firm. Dodatkowe trudności, z którymi boryka się Europa Środkowo-Wschodnia, to słaby dostęp do finansowania oraz infrastruktury cyfrowej, a także wysoki udział paliw kopalnianych w produkcji energii elektrycznej.

Jak możemy pomóc

Zadaniem EBI jako wiodącej międzynarodowej instytucji finansowej jest stymulowanie nowych ścieżek wzrostu poprzez udzielanie preferencyjnego finansowania oraz udział w ryzyku, zwłaszcza w przypadku wysoce innowacyjnych projektów. Ma to szczególne znaczenie dla mobilizacji prywatnego kapitału oraz przyciągania nowych inwestorów.

Rola i zaangażowanie EBI stabilnie rosną. Tylko w zeszłym roku bank udzielił 88 mld euro bezpośredniego finansowania, wliczając w to rekordowe 49 miliardów na zielone inwestycje i ponad 21 mld euro przeznaczonych na bezpieczeństwo energetyczne.

Również w Polsce EBI odpowiada na potrzeby gospodarki. Jesteśmy wiarygodnym partnerem dużych inwestycji infrastrukturalnych oraz zaangażowanym uczestnikiem transformacji energetycznej nad Wisłą: w latach 2019–2023 łączne inwestycje Grupy EBI w transformację polskiego sektora energetycznego sięgnęły 4,75 mld euro. Współpracujemy z firmami takimi jak Tauron, Enea, Energa, czy Polska Grupa Energetyczna. Ponad 600 mln euro przeznaczymy na budowę farm wiatrowych na Morzu Bałtyckim. Wiele ważnych projektów realizujemy także ramię w ramię z Bankiem Gospodarstwa Krajowego.

W 2023 roku Polska otrzymała niemal 5,1 mld euro finansowania z EBI. Przez 20 ostatnich lat najwięcej środków EBI przeznaczyło na budowę i modernizację dróg krajowych i autostrad, a także wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w naszym kraju. Oprócz energetyki (7 mld euro) i kolei (6 mld euro) wsparliśmy także innowacyjność oraz badania i rozwój. Na ten cel przeznaczyliśmy do tej pory 13 proc. naszego finansowania.

Najświeższe przykłady bezpośredniego wsparcia to lipcowa umowa z PGE, której EBI przyznał 1 mld zł kredytu na modernizację układów zasilania kolei w Polsce, w tym OZE. W sferze innowacyjności również mamy bardzo ciekawy projekt – to 10 mln euro dla firmy SDS Optic, która buduje nowatorską platformę technologiczną dla diagnostyki raka i terapii nowotworowych.

Zielone finanse

EBI jest także aktywny na rynku finansowym i jesteśmy szczególnie dumni z tego, że już od ponad dekady przodujemy w promowania zielonej transformacji. W 2007 roku bank wyemitował pierwsze zielone obligacje, a na koniec zeszłego roku wartość obligacji klimatycznych i tych związanych ze zrównoważonym rozwojem EBI wyniosła blisko 85 mld euro. Postawiliśmy sobie za cel zmobilizowanie 1 biliona euro zielonego finansowania i chcemy zrobić to do końca obecnej dekady. Jak dotąd na liczniku mamy 349 mld euro, czyli jesteśmy na dobrej drodze.

Nasza spółka córka, Europejski Fundusz Inwestycyjny, pracuje na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw, w tym oferując bardzo potrzebny kapitał podwyższonego ryzyka dla młodych, innowacyjnych firm. To właśnie start-upom najtrudniej jest zdobyć finansowanie, bo w naszym regionie niski jest poziom inwestycji venture capital w przeliczeniu na mieszkańca. Zeszłoroczny wynik EFI w Polsce to ponad 630 milionów euro. Chcemy zwiększyć zaangażowanie w tym obszarze.

Kolejne wyzwania: obronność i demokracja

Wojna za naszą wschodnią granicą boleśnie pokazała, jak ważne jest wzmacnianie niezależności energetycznej oraz obronności. Od początku rosyjskiej inwazji w 2022 roku bank przeznaczył dla Ukrainy ponad 2 mld euro na bieżące remonty infrastruktury cywilnej, a także projekty inwestycyjne, w tym rozbudowę przejść granicznych i połączeń transportowych z UE.

W odpowiedzi na skokowy wzrost wyzwań dla bezpieczeństwa, którym sprostać muszą państwa członkowskie, EBI gotów jest przeznaczyć 6 mld euro na finansowanie infrastruktury krytycznej, technologie podwójnego zastosowania, systemy ratownictwa i cyberbezpieczeństwa. W obliczu tych zadań pracujemy uważnie i w nowatorski sposób, żeby zrobić jak najlepszy użytek z naszego silnego ratingu (AAA), a jednocześnie dalej wyznaczać najwyższe standardy rynku finansowego.

Wzmacnianie bezpieczeństwa i wsparcie zrównoważonego rozwoju to kluczowe priorytety UE. Ale podczas lipcowego wystąpienia w Parlamencie Europejskim wybrana właśnie na drugą kadencję przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen mówiła także o konieczności obrony demokracji. Zaproponowała stworzenie europejskiej tarczy demokratycznej, co nasuwa pytanie: jaka powinna być rola międzynarodowych instytucji finansowych we wspieraniu procesów demokratycznych?

W odpowiedzi na kryzys klimatyczny podjęto znaczny wysiłek od wypracowania standardów oceny projektów zgodnie z kryteriami ESG aż do rozwinięcia nowych instrumentów finansowych takich jak zielone obligacje. Zdaje się, że dziś stajemy przed kolejnym zadaniem: jak efektywniej stymulować międzynarodowe inwestycje i przepływy finansowe, żeby pracowały na rzecz krajów demokratycznych, a nie autorytaryzmów? Jakich dodatkowych narzędzi potrzebujemy, żeby zmobilizować nowy kapitał dla demokracji? Jakich innowacyjnych dróg finansowania należy szukać, żeby świat finansów lepiej wspomagał kraje i systemy demokratyczne?