„Najlepsze miasto świata”: Tę operę o Warszawie trzeba utrwalić

Pomysł stworzenia opery inspirowanej bestsellerową książką o odbudowie Warszawy w latach 1944-1949, której autor Grzegorz Piątek łączy reporterską wierność faktów z rodzajem literackiej fantazji, wydawał się karkołomny. Opera źle znosi związki z faktami i wydarzeniami. Jest sztuką symboli, metafor, wartości o charakterze uniwersalnym i przede wszystkim emocji.

Opera  „Najlepsze miasto świata”: Symbole zamiast socrealistycznych zdjęć

Na szczęście twórcy „Najlepszego miasta świata” uniknęli natarczywego trzymania się konkretu, tak jak robią to dość modne dziś w świecie różne opery polityczne. Choć ten spektakl proponuje narrację linearną – od roku 1939 do końca lat 40, to za sprawą reżyserki Barbary Wiśniewskiej oraz autorki świetnej scenografii Natalii Kitamikado nie oglądamy natrętnego realizmu. Nie ma więc socrealistycznych obrazków wznoszonych budynków Muranowa czy sztandarowej inwestycji pierwszych lat powojennych, Trasy W-Z. Wizualizacje operują symbolicznym skrótem, scenografka – fragmentami ruin i prowizorycznych mieszkań.

Bardzo sugestywnym pomysłem są wiszące nad sceną olbrzymie kontury granic Warszawy przedzielonej Wisłą, bo ona też odgrywa ważną rolę w historii miasta.

Język libretta Beniamina M. Bukowskiego jest zróżnicowany. W partiach Narratora, zwanego tu Przewodnikiem (Filip Kosior) najbardziej zbliża się do tego, jak mówimy dzisiaj.  W zbiorowych partiach chóralnych bywa naturalny, ale pojawiają się w nich poetyckie metafory (różnej zresztą jakości). Dwie główne postacie – Architektka i Dziennikarka – w rozmowach ze sobą często operują słowami–hasłami.

Gdy w wizje odbudowy stolicy zaczyna wkraczać polityka, słowa bywają natrętnie skandowane jak rozkazy czy ideologiczne hasła. Ta powtarzalność wynika też z zamiarów kompozytora Cezarego Duchnowskiego, który skandowanie uczynił ważnym elementem muzycznej narracji. To zresztą, co stworzył, jest momentami wręcz wstrząsające i trzyma widza w napięciu. W tej muzyce nie ma miejsc pustych, jej autor specjalizujący się w elektronice i projektach multimedialnych tu dostosował się do nowocześnie potraktowanej, ale w miarę tradycyjnej, operowej formy.

Muzyczni bohaterowie – Cezary Duchnowski i Bassem Akiki

Widza bywającego w Operze Narodowej najbardziej może tu zaskakiwać niezwykłe połączenie rozbudowanej muzyki elektronicznej z tradycyjną orkiestrą. Z tej symbiozy dwóch pozornie odległych światów dźwiękowych powstały najbardziej sugestywne momenty spektaklu – obraz całkowitego zniszczenia Warszawy, bijącego nadal serca miasta, powrotu mieszkańców i próby tworzenia życia wśród ruin.

Najlepsze miasto świata

Joanna Freszel (Dziennikarka) , „Najlepsze miasto świata”

Foto: Krzysztof Bieliński

Jest w muzyce Cezarego Duchnowskiego także operowy śpiew i wyraziste struktury rytmiczne, natrętnie pulsująca powtarzalność i rozbudowane partie chóralne. Wszystko to składa się na spójną całość, ale to również ogromna zasługa dyrygenta Bassema Akiki, który precyzyjnie prowadzi nie tylko tych, co na scenie oraz orkiestrę Sinfonia Varsovia, ale też współdziała z kompozytorem przy komputerze.

Dwie kreacje – Agata Zubel i Joanna Freszel

Sztuka operowa z reguły żywi się emocjami swoich bohaterów. Tu mamy jedynie dwie postaci – Architektkę zaangażowaną w odbudowę oraz amerykańską Dziennikarkę, która trafiła do wyniszczonej Polski. Obie są inspirowane postaciami autentycznymi, ale nie jest to zbyt istotne. Ważne są bowiem ich postawy: przekonanie, że to, co niemożliwe, stanie się faktem i zadziwienie, że można walczyć o rzeczy nie do urzeczywistnienia.

Czytaj więcej

Muzyka popularna

Kultowe utwory Zygmunta Koniecznego zaśpiewała Agata Zubel

Legendarne piosenki Ewy Demarczyk i inne nie mniej sławne kompozycje Zygmunta Koniecznego powróci...

Ten konflikt nie wybrzmiewa w pełni mimo dwóch wybitnych kreacji. Agata Zubel to Architektka usiłująca naprawić swoje dawne błędne myślenie o zawodowym posłannictwie i zmagająca się z wojenną traumą. Ukazuje w tej roli ogrom wokalnych umiejętności - od efektownych koloratur, jakby poza skalą głosu, po mroczne, dramatyczne tony. Szlachetny czysty sopran Joanny Freszel posłużył natomiast do zbudowania postaci Dziennikarki przybyłej z bogatego zachodniego świata.

Jest jeszcze trzeci i to najważniejszy bohater, bo zbiorowy: mieszkańcy miasta. Dla dwóch chórów (Opery Narodowej oraz Chór Dziecięcy „Artos”) Duchnowski stworzył zróżnicowaną muzykę – od partii niemal solowych po potężne wielogłosowe śpiewanie, od lirycznych melodii po niemal krzyk.

Co dalej z „Najlepszym miastem świata”

Sceny zbiorowe przemawiają najsilniej – od grozy wojny poprzez powojenne zmagania aż do zderzenia idealistycznych marzeń z machiną polityczną. Reżyserka Barbara Wiśniewska świetnie poradziła sobie z tłumem wykonawców na scenie, dbając, by w wielu momentach nadać różnym postaciom rysy indywidualne. Bywają w spektaklu momenty słabsze (choćby nieciekawy choreograficznie epizod powstańczy), większość zapada jednak w pamięć.

Czytaj więcej

Opera

Boris Kudlička: W Operze Narodowej rewolucja nie jest potrzebna

Teatr jest formą otwartą i ponadczasową, uporczywa pogoń w nim za różnymi modami to pułapka. Owsz...

Jest jeszcze jedna istotna wartość spektaklu o Warszawie. Ma on – jak powinno być w operze – wartość ponadczasową i uniwersalną, bowiem odbijają się w nim tragedie innych miast, także te, rozgrywające się na naszych oczach, w Mariupolu czy Gazie.