Służebność przesyłu: Strony nie są ograniczone terminem

Gdy przedsiębiorca przesyłowy i właściciel nieruchomości nie mogą się porozumieć, w sprawie zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, mogą wystąpić do sądu z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu.

„RZECZPOSPOLITA" RADZI:

Zalecane jest załączenie do wniosku o ustanowienie służebności przesyłu dowodów potwierdzających podjęcie przez strony próby ugodowego uregulowania sposobu korzystania z urządzeń przesyłowych. Mogą być nimi wysłane do drugiej strony pisma z wezwaniem do zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu bądź protokół posiedzenia pojednawczego wyznaczonego w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu.

Żadna ze stron nie jest ograniczona terminem, w ciągu którego może złożyć wniosek o ustanowienie służebności przesyłu. Z

uchwały Sądu Najwyższego z 20 lutego 2013 r., III CZP 101/12

wynika, że roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu przewidziane w art. 305

2

§ 1 kodeksu cywilnego nie ulega przedawnieniu.

Pożądane jest zatem jego fachowe przygotowanie przed złożeniem w sądzie. Sądem właściwym do złożenia wniosku o ustanowienie służebności przesyłu będzie sąd rejonowy właściwy według miejsca położenia nieruchomości, która ma zostać obciążona tą służebnością.

Co we wniosku

Poza ogólnymi wymogami dla pism procesowych i pozwu, wniosek o ustanowienie służebności przesyłu powinien zawierać również fakty i dowody potwierdzające, że wnioskodawca jest właścicielem nieruchomości, natomiast uczestnik jest właścicielem urządzeń przesyłowych przebiegających przez tę nieruchomość. Dowodami tymi mogą być: odpis zwykły z KW, wypis z ewidencji gruntów, protokół budowy urządzeń przesyłowych czy też oświadczenie przedsiębiorcy przesyłowego o przysługiwaniu mu prawa własności określonych urządzeń przesyłowych.

Z ORZECZNICTWA

W postanowieniu z 18 kwietnia 2012 r. V CSK 190/11 Sąd Najwyższy opowiedział się za celowością oznaczenia umiejscowienia urządzeń przesyłowych oraz terenu, na którym ma być realizowana związana z nimi służebność przesyłu na mapie, sporządzonej według zasad obowiązujących przy oznaczaniu nieruchomości w księgach wieczystych bądź wspólnej dla całej (części) linii przesyłowej bądź jednostkowej obejmującej daną nieruchomość. De lege lata, stwierdził jednak brak prawnego obowiązku sporządzania takiej mapy w postępowaniu sądowym toczącym się z wniosku właściciela nieruchomości o ustanowienie służebności przesyłu oraz odwołania do takiego dokumentu jako integralnej części orzeczenia sądowego wydanego w tym przedmiocie.

Nie wolno pominąć we wniosku o ustanowienie służebności przesyłu również okoliczności świadczących o tym, że służebność jest konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń przesyłowych. Taka sytuacja zachodzi, gdy nie jest możliwe ustanowienie służebności przesyłu w drodze umowy, gdyż strony nie mogą dojść do porozumienia co do wysokości wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości obciążonej bądź zasad korzystania z tej nieruchomości.

Świadczenie okresowe lub jednorazowe

Na wnioskodawcy ciąży również ciężar wykazania wysokości dochodzonego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. Niestety, nie ma żadnych ustawowych wskazówek, jak określić wysokość tego wynagrodzenia. Zgodnie przyjmuje się, że wynagrodzenie powinno mieć albo formę świadczenia jednorazowego albo okresowego. Nie może być zasądzone jednocześnie w formie jednorazowej „za ustanowienie służebności", oraz okresowej „za trwanie służebności".

Z ORZECZNICTWA

Przy ustalaniu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu podkreśla się możliwość skorzystania z dorobku orzecznictwa i doktryny w zakresie wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości obciążonej za ustanowienie służebności drogi koniecznej.

Jako wskazówki przy określaniu wysokości tego wynagrodzenia wymienia się: stopień ingerencji w treść prawa własności, wartość nieruchomości, straty właściciela w związku z uszczupleniem prawa własności, sposób wykorzystywania przez właściciela pozostałej części nieruchomości, przewidywany okres trwałości urządzeń oraz rozwój gospodarczy terenów położonych w sąsiedztwie (postanowienie Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 2012 r. II CSK 401/11; postanowienie SN z 20 września 2012 r., IV CSK 56/12).

„RZECZPOSPOLITA" RADZI:

Przed określeniem wysokości wynagrodzenia we wniosku o ustanowienie służebności przesyłu zalecane jest zebranie informacji na temat:

Z praktyki sądowej wynika, że wysokość tego wynagrodzenia ustalają biegli sądowi najczęściej kilku specjalności, tj. z zakresu geodezji, rzeczoznawstwa majątkowego, a czasami również z zakresu budowy, instalacji i eksploatacji sieci przesyłowych.

Konieczność rozważenia i precyzyjnego wyliczenia wielu elementów, składających się na to wynagrodzenie niewątpliwe wymaga wiadomości specjalnych. Stąd, składając do sądu wniosek o ustanowienie służebności przesyłu trzeba liczyć się koniecznością dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, a co za tym idzie obowiązkiem zapłaty jego wynagrodzenia. Należy mieć również na uwadze, że dopuszczenie tego dowodu, jego przeprowadzenie, a także ewentualne podważanie przez strony może znacznie wydłużyć postępowanie o ustanowienie służebności przesyłu.

Korzystanie w przeszłości

Niezależnie od wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na przyszłość, można dochodzić przed sądem również wynagrodzenia za czas korzystania z nieruchomości do czasu ustanowienia tej służebności. Przy czym, nie jest dopuszczalne połączenie w jednym piśmie procesowym żądania o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem oraz wynagrodzenia za czas korzystania z nieruchomości do czasu jej ustanowienia.

Konieczne jest rozłączne dochodzenie przed sądem tych dwóch roszczeń, ponieważ mogą być rozpoznane wyłącznie w ustawowo właściwych sobie trybach postępowania. Wniosek o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem jest rozpoznawany w postępowaniu nieprocesowym. Z kolei, pozew o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości (tj. za czas korzystania z nieruchomości bez tytułu prawnego do chwili ustanowienia służebności przesyłu w orzeczeniu sądowym) może być rozpoznany wyłącznie w postępowaniu procesowym.

PRZYKŁAD

Pan Jan złożył do wydziału cywilnego sądu, właściwego do rozpoznawania spraw procesowych pismo, obejmujące żądanie zasądzenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu oraz żądanie zasądzenia wynagrodzenia za rok wstecz od ustanowienia tej służebności.

Przewodniczący wydziału cywilnego, a na rozprawie sąd nada bieg żądaniu zasądzenia wynagrodzenia za rok wstecz od ustanowienia tej służebności. Natomiast w zakresie żądania o ustanowienie służebności przesyłu skieruje drugi egzemplarz pisma pana Jana do wydziału cywilnego sądu właściwego do rozpoznawania spraw nieprocesowych.

Odmienna właściwość

Poza trybami postępowania sądowego, wniosek o ustanowienie służebności przesyłu oraz pozew o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości należy złożyć do sądów o odmiennej właściwości rzeczowej i miejscowej. Sądem właściwym do rozpoznania wniosku o ustanowienie służebności zawsze będzie sąd rejonowy właściwy według miejsca położenia nieruchomości. Natomiast pozew o bezumowne korzystanie z nieruchomości należy złożyć do sądu właściwego miejscowo według siedziby głównej przedsiębiorcy przesyłowego.

W zależności od wysokości dochodzonego wynagrodzenia składa się go do sądu rejonowego (gdy wynagrodzenie nie przekracza siedemdziesięciu pięciu tysięcy złotych) albo do sądu okręgowego (gdy wynagrodzenie jest wyższe od siedemdziesięciu pięciu tysięcy złotych). Wielu właścicieli nieruchomości nie przekracza progu wynagrodzenia siedemdziesięciu pięciu tysięcy złotych, ograniczając jego dochodzenie do dziesięciu lat wstecz od ustanowienia służebności przesyłu.

Roszczenie za okres bezumownego korzystania z nieruchomości ulega dziesięcioletniemu okresowi przedawnienia. Wprawdzie przedawnienie tego roszczenia nie następuje automatycznie, z mocy samego prawa, ale jest brane pod uwagę z chwilą podniesienia zarzutu przez przedsiębiorcę przesyłowego.

Rzadko zdarza się, aby przedsiębiorcy przesyłowi „zaprawieni w boju" z właścicielami nieruchomości nie podnieśli tego zarzutu w postępowaniu sądowym. Dlatego też właściciele nieruchomości najczęściej składają pozew o wynagrodzenie jedynie za dziesięcioletni nieprzedawniony okres, mając na uwadze fakt, że opłata sądowa od pozwu z tego tytułu wynosi 5 proc. wartości dochodzonego wynagrodzenia. W ten sposób, w przypadku ewentualnej przegranej z przedsiębiorcami przesyłowymi, nie stracą pieniędzy z tytułu opłaty sądowej od pozwu za żądanie wynagrodzenia dotyczące okresu przekraczającego dziesięć lat od ustanowienia służebności przesyłu.

„RZECZPOSPOLITA" RADZI:

Warto rozważyć dochodzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres krótszy niż dziesięć lat wstecz od ustanowienia służebności przesyłu. Dochodząc przed sądem wynagrodzenia początkowo za okres jednego roku, właściciel nieruchomości ryzykuje stratą zdecydowanie niższej opłaty sądowej od pozwu, a pozwoli mu to na rozeznanie, jakie jest stanowisko przedsiębiorcy przesyłowego w tym zakresie. W razie uzyskania pozytywnego rozstrzygnięcia sądowego w dochodzonym zakresie, nie jest wykluczone złożenie przez właściciela pozwu o wynagrodzenie za dalsze okresy do tej pory nieprzedawnione.

Podstawa powództwa

Składając pozew o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości jej właściciel zobowiązany jest jedynie do wskazania podstawy faktycznej pozwu, a nie prawnej. Do ustalenia podstawy prawnej powództwa, jak również przeprowadzenia analizy czy w konkretnych okolicznościach faktycznych sprawy zostały spełnione warunki determinujące zasądzenie wynagrodzenia, zobowiązany jest sąd. Zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości znajduje podstawę w art. 224 § 2 i art. 225 kodeksu cywilnego.

Z ORZECZNICTWA

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 28 listopada 1974 r., III CRN 287/74, regulacje dotyczące roszczeń uzupełniających znajdują zastosowanie do stosunków bezumownych, gdy bez porozumienia zainteresowanych, rzecz stanowiąca własność jednej osoby znajduje się w posiadaniu innej osoby. Przepisy te nie uchybiają odmiennemu uregulowaniu rozliczeń przez zainteresowanych.

Tym samym, nie mają zastosowania wtedy, gdy do korzystania z rzeczy przez inną osobę niż właściciel dochodzi na podstawie porozumienia tej osoby z właścicielem. W takim wypadku o rozliczeniach decyduje treść umowy (wyrok Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2000 r., III CKN 65/99; wyrok SN z 27 lutego 2009 r., II CSK 512/08).

Kto uprawniony

Powództwo o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości może wytoczyć osoba, będąca właścicielem nieruchomości w okresie objętym żądaniem. Jeśli przed wytoczeniem powództwa doszło do kilkukrotnych zmian właściciela nieruchomości, w zależności od przyczyn tych zmian, aktualny właściciel może być uprawniony do dochodzenia wynagrodzenia za okres, w którym prawo własności przysługiwało jego poprzednikom prawnym.

Prawo do wynagrodzenia za ten okres będzie mu przysługiwało, gdy nabył prawo własności na skutek dziedziczenia. Z kolei, jeśli stał się właścicielem nieruchomości w wyniku umowy sprzedaży, zamiany czy darowizny, będzie mógł skutecznie dochodzić tego wynagrodzenia, w przypadku przeniesienia na niego przez drugą stronę umowy wierzytelności z tytułu bezumownego korzystania z tej nieruchomości.