UŻYCZENIE
W pierwszym wypadku można zawrzeć umowę użyczenia mieszkania, regulowaną przepisami Kodeksu cywilnego. W sytuacji zawarcia umowy użyczenia z uchodźcą z Ukrainy ustawa z dnia 12 marca 2022r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terenie tego państwa wyłącza zastosowanie przepisów ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz art. 15zzu ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnym oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Jak wskazują autorzy ustawy osoba, która używa lokalu na podstawie umowy użyczenia, jest lokatorem i w przypadku braku wyłączenia podlegałaby pełnej ochronie wynikającej z przepisów tej ustawy. Ochrona ta i wynikające z niej obowiązki i ograniczenia właściciela, związane m.in. z możliwością odzyskania lokalu mogłyby zniechęcać do podjęcia decyzji użyczenia budynku lub jego części uchodźcy i tym samym zmniejszać zasób przeznaczanych na ten cel powierzchni. Eksmisja uchodźcy w przewidzianych prawem przypadkach będzie zatem możliwa. Regulacja ta ma sprzyjać podejmowaniu decyzji o użyczeniu uchodźcy budynku lub jego części przez zabezpieczenie przyszłej pozycji właściciela.
PREKARIUM
Innym sposobem uregulowania stosunków z przyjętym pod dach uchodźcą jest instytucja prekarium. Nie została ona uregulowana w przepisach. Jest to stosunek faktyczny, o krótkotrwałym, sporadycznym charakterze. W doktrynie podkreśla się jego trzy istotne elementy, jakimi są: grzecznościowy charakter, faktyczne władztwo nad rzeczą oraz swobodna odwołalność. W jaki sposób odróżnić prekarium od bezpłatnego użyczenia? Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z 13 września 2001r. w sprawie o sygn. akt V CKN 425/00, prekarium odróżnia fakt, iż jest relacją czysto faktyczną, a nie stosunkiem prawnym. Strony nie składają oświadczeń woli. Takie rozwiązanie może być w obecnej sytuacji bardzo wygodne, bowiem w obliczu trudnych doświadczeń związanych z ucieczką z kraju nie trzeba mierzyć się z zapisami prawnymi. Istotne jest, że prekarzysta nie ponosi kosztów utrzymania lokalu takich jak opłata za media, co miałoby zastosowanie w przypadku umowy użyczenia. Nie ma zastosowania również ochrona lokatorska, a właściciel może w każdej chwili odebrać mieszkanie.
NAJEM OKAZJONALNY
Jeśli wybór padnie na udostępnienie odpłatne, odpowiednią do zawarcia umową będzie umowa najmu okazjonalnego lokalu, o której stanowi ustawa z dnia 21 czerwca 2001r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Zgodnie z powyższą ustawą jest to umowa najmu lokalu mieszkalnego, którego właściciel, będący osobą fizyczną, nie prowadzi działalności gospodarczej w zakresie wynajmowania lokali, zawarta na czas oznaczony, nie dłuższy niż 10 lat. Do umowy należy załączyć oświadczenie najemcy w formie aktu notarialnego, w którym najemca poddał się egzekucji i zobowiązał się do opróżnienia i wydania lokalu używanego na podstawie umowy w terminie wskazanym w żądaniu opróżnienia lokalu. Takie żądanie, opatrzone urzędowo potwierdzonym podpisem, właściciel doręcza najemcy po wygaśnięciu lub rozwiązaniu umowy, jeśli najemca dobrowolnie nie opuścił lokalu. Zgodnie z ustawą z dnia 9 marca 2022r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terenie tego państwa uchodźca nie ma obowiązku wskazania innego lokalu, w którym będzie mógł zamieszkać w przypadku wykonania egzekucji obowiązku opróżnienia lokalu. Nie jest także konieczne załączenie oświadczenia właściciela lokalu lub osoby posiadającej tytuł prawny do lokalu o wyrażeniu zgody na zamieszkanie najemcy i osób z nim zamieszkujących w lokalu wskazanym w oświadczeniu. Zastosowanie takiego rozwiązania wynika ze znacznej trudności wskazania przez uchodźcę innego lokalu, w którym mógłby zamieszkać w przypadku wyegzekwowania obowiązku opróżnienia i wydania lokalu. Stanowi to ułatwienie dla uchodźców w zawarciu umów najmu okazjonalnego, co przełoży się na szybsze zaspokojenie ich potrzeb mieszkaniowych.
Czytaj więcej
Właściciele nieruchomości nie muszą się obawiać zaostrzonej ochrony lokatorskiej, jeśli udostępnią mieszkania Ukraińcom w drodze użyczenia lub najmu okazjonalnego.
WSPARCIE FINANSOWE
Warto zwrócić uwagę na fakt, iż za pomoc uchodźcy państwo oferuje wsparcie finansowe. Zgodnie ze specustawą każdemu podmiotowi, w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie uchodźcy z Ukrainy, może być przyznane świadczenie pieniężne z tego tytułu na podstawie umowy zawartej z gminą nie dłużej niż za okres 60 dni. W szczególnie uzasadnionych wypadkach okres wypłaty świadczenia może być przedłużony.
Wysokość świadczenia określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 marca 2022 r. w sprawie maksymalnej wysokości świadczenia pieniężnego przysługującego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy oraz warunków przyznawania tego świadczenia i przedłużania jego wypłaty i wynosi ono 40 zł za osobę dziennie. Wniosek jest rozpatrywany w terminie miesiąca od dnia jego złożenia w urzędzie gminy. Dla wniosku będzie obowiązywał odpowiedni wzór, w którym należy podać m.in. dane identyfikacyjne uchodźców. Świadczenie nie będzie przysługiwało jeżeli warunki zakwaterowania i wyżywienia zagrażają życiu lub zdrowiu ludzi.
Co istotne, rozporządzenie weszło w życie z dniem 16 marca 2022 r. i nie obejmuje pomocy udzielanej przed tą datą. W przypadku zapewniania zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy przed dniem wejścia w życie ustawy, kwota 40 zł może być podwyższona przez wojewodę. Wojewoda uzyskał też uprawnienie do przedłużania okresu wypłaty świadczeń ponad 60 dni, na wniosek lub z urzędu, o czym informacja będzie zamieszczana na stronie BIP urzędu.
Radca prawny Anna Kałużna i asystentka radcy prawnego Aleksandra Wojnarowicz z Kancelarii Radców Prawnych Czapczyński Kancelaria jest zrzeszona w sieci Kancelarie RP działającej pod patronatem dziennika „Rzeczpospolita”.
Zdaniem autorek
Przyjęcie pod swój dach uchodźców jest wspaniałomyślnym gestem. Decydując się na taki ruch, często nie zdajemy sobie sprawy z możliwych komplikacji, jakie może nieść za sobą udostępnienie mieszkania. Poza kwestiami samej odpłatności w postaci ustalenia czynszu czy też chociażby zwracania kosztów zużycia mediów, należy wziąć pod uwagę elementy takie jak ilość osób jakie w lokalu mogą zamieszkiwać, odpowiedzialność za zniszczenia, czy też warunki opróżnienia lokalu. Przede wszystkim jednak, należy zadbać o odpowiednią identyfikację osób, które wpuszczamy do lokalu. Bez ustalenia i zabezpieczenia ich danych osobowych może się okazać, że nie będziemy mogli ani dochodzić swoich praw, ani liczyć na wsparcie finansowe rządu.
