Nakaz rozbiórki jest ostatecznością. Nadzór budowlany wydaje go wtedy, gdy budowa jest niezgodna z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w szczególności z ustaleniami obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (np. plan nie przewiduje zabudowy letniskowej na tym terenie). Rozbiórka będzie konieczna, również gdy budowa narusza przepisy techniczno-budowlane w sposób uniemożliwiający doprowadzenie obiektu lub jego części do stanu zgodnego z prawem (np. budynek stoi zbyt blisko granicy działki).
Z rozbiórką trzeba się liczyć także wtedy, gdy właściciel domku nie spełnił w wyznaczonym terminie obowiązków nałożonych przez nadzór budowlany (chodzi o te, które mają na celu doprowadzenie budowy do stanu zgodnego z prawem, np. nie dostarczył projektu budowlanego). Podobnie będzie, gdy nie została zapłacona w terminie opłata legalizacyjna.
Samowolą może być też tylko część obiektu. Nakaz rozbiórki będzie się wówczas odnosił wyłącznie do nielegalnej części (np. tarasu dobudowanego do domu bez załatwienia formalności). Chodzi tu o część na tyle samodzielną, niezależną, aby można było ją rozebrać bez szkody dla domku.
Obowiązek wykonania rozbiórki obciąża nie tylko osobę, która dopuściła się samowoli budowlanej, ale także aktualnego właściciela domku. Jeżeli więc ktoś odziedziczył domek nielegalnie pobudowany albo go kupił, nie pomogą tłumaczenia, że nie jest sprawcą samowoli. Obowiązki związane z legalizacją lub rozbiórką spoczywają na nim. Koszty rozbiórki ponosi ten, na kogo został wystawiony nakaz rozbiórki.
Właściciele domków z reguły odwołują się od decyzji nakazujących rozbiórkę. Takie odwołanie należy złożyć do wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego (a jeżeli to on wydał nakaz rozbiórki, do głównego inspektora nadzoru budowanego). Jeśli decyzja z wyższej instancji także będzie niekorzystna, można będzie jeszcze wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a gdyby i to nie pomogło – skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Taka skarga musi być wniesiona przez prawnika, nie może jej napisać właściciel domku zobowiązany do rozbiórki.
