Komentarz do KP: Młodociani - dokształcanie art. 197-200 k.p.

Art. 197. Obowiązek dokształcania się

§ 1. Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat.

§ 2. W szczególności pracownik młodociany jest obowiązany:

1) do dokształcania się w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum, jeżeli szkoły takiej nie ukończył,

2) do dokształcania się w zakresie szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych.

Komentarz

• Nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18. roku życia, a obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy siedem lat oraz trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia. Tak stanowi art. 15 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. DzU z 2004 r. nr 256, poz. 2572 ze zm.).

Z tym przepisem wiąże się bezpośrednio komentowany art. 197 kodeksu pracy. Z niego wynika z kolei, że obowiązek dokształcania dotyczy wszystkich młodocianych przed 18. rokiem życia, którzy nie ukończyli gimnazjum.

„(…) Innymi słowy zwolnieni z obowiązku dokształcania się są młodociani, będący uczniami szkoły średniej powyżej gimnazjum, przy czym pracodawca powinien w miarę możliwości udzielać stosownej pomocy również takim młodocianym na zasadach ogólnych, związanych z podnoszeniem szeroko pojętych kwalifikacji zawodowych pracowników (…)” – pisze prof. Władysław Patulski w komentarzu do kodeksu pracy (wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009, wyd. 7).

Od 16 lipca 2010 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników. Chodzi o art. 103

i kolejne k.p.

Art. 198. Zwolnienie na naukę

Pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się.

Komentarz

• Mimo że młodociany świadczy pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, to przysługuje mu wolne z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, jeśli ten czas będzie poświęcony na dokształcanie się.

Jak zauważa jednak Piotr Ciborski w komentarzu do kodeksu pracy pod redakcją prof. Andrzeja Patulskiego i Grzegorza Orłowskiego („Kodeks pracy. Komentarz dla menedżerów HR”, wydawnictwo ODDK, Gdańsk 2009), jeżeli w jakimś okresie roku zajęcia szkolne lub kursowe, na których dokształca się młodociany, nie odbywają się, to musi on w tym czasie świadczyć pracę.

Takie przypadki występują w czasie zimowych ferii czy letnich wakacji. Młodociany, który będzie chciał w tym czasie wypoczywać, musi złożyć wniosek o urlop (patrz komentarz do art. 205 k.p.).

Art. 199. Przedłużenie obowiązku nauki

Jeżeli młodociany nie ukończył przygotowania zawodowego przed osiągnięciem 18 lat, obowiązek dokształcania się, stosownie do przepisów art. 197, może być przedłużony do czasu ukończenia przygotowania zawodowego.

Komentarz

• Choć wymóg kształcenia się istnieje do ukończenia 18. roku życia, to komentowany przepis zawiera wyjątek od tej zasady. Otóż obowiązek dokształcania się (o którym mówi art. 197 k. p.) może zostać przedłużony do czasu ukończenia przygotowania zawodowego, jeżeli młodociany nie zakończył tej formy współpracy przed 18. rokiem życia.

Nie chodzi tu o osoby, które po ukończeniu 18 lat chcą przystąpić do przygotowania zawodowego (one zawierają wówczas zwykłą umowę o pracę i nie są objęte obowiązkiem szkolnym), ale o takie, które rozpoczęły przygotowanie zawodowe przed osiągnięciem pełnoletności, a po tym fakcie chcą je dokończyć.

Art. 200. Upoważnienie

Minister pracy i polityki socjalnej w porozumieniu z ministrem edukacji narodowej może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zwolnienie młodocianych od obowiązku dokształcania się.

Komentarz

• Minister pracy i polityki socjalnej nie skorzystał z ustawowej delegacji i nie wydał rozporządzenia, które zwalniałoby młodocianego z obowiązku dokształcania się, o którym mówi art. 197 k.p.

Art. 2001. Wykonywanie prac lekkich

§ 1. Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac.

§ 2. Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.

§ 3. Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Wykaz lekkich prac nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 204.

§ 4. Wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie.

§ 5. Pracodawca jest obowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed rozpoczęciem przez niego pracy.

Komentarz

• Przepisy rozdziału IIIa obowiązują od 1 stycznia 2002 r. i miały uregulować sytuację i status prawny takich młodocianych, którzy zatrudniani są w innym celu niż przygotowanie zawodowe w formie nauki profesji (patrz komentarz do art. 191 § 2 k.p.).

Chodziło także o walor wychowawczy, aby osoby niepełnoletnie zatrudniać na umowę o pracę również przy wykonywaniu lekkich prac, a nie tylko przy doraźnych zajęciach, np. latem przy zbiorze owoców.

Na tej podstawie angaż pracowniczy wolno dać młodocianemu po ukończeniu 16. roku życia, czyli osobie kształcącej się w szkole ponadgimnazjalnej, a nawet gimnazjaliście, który ukończył 16 lat. Zalicza się go do okresów składkowych w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS (wyrok SN z 16 kwietnia 1997 r. (II UKN 60/97).

• Zanim pracodawca przyjmie osobę do wykonywania prac lekkich, musi uzyskać od niej zaświadczenie lekarskie, że proponowane zajęcia nie zagrażają zdrowiu i rozwojowi psychofizycznemu młodocianego. Takie zaangażowanie nie może też mu utrudniać wypełniania obowiązku szkolnego.

To właściwie jest definicja pracy lekkiej. Treść umowy o pracę przy wykonywaniu prac lekkich odpowiada wymogom określonym w art. 29 § 1 k.p., ale rodzaj pracy ma być zgodny z obowiązującym w firmie wykazem prac lekkich. Taką listę określa sam pracodawca, ale uzyskuje na to zgodę lekarza medycyny pracy, a następnie występuje o jej zatwierdzenie do właściwego inspektora pracy.

Nie może być ona sprzeczna z wyszczególnieniem określonym na podstawie art. 204 k.p. w rozporządzeniu Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac (DzU nr 200, poz. 2047 ze zm.).

W razie rozwiązania umowy o prace lekkie nie korzysta ona z ochrony zagwarantowanej dla umowy zawartej w celu przygotowania zawodowego. Zatem zawarcie i rozwiązanie umowy przy pracach lekkich rządzi się zasadami, które obowiązują pracowników dorosłych. Po zakończeniu pracy pracodawca musi wydać młodocianemu świadectwo pracy.

• Jeśli szef ma obowiązek sporządzać regulamin pracy, w nim ustala wykaz prac lekkich dla młodocianych (art. 104

§ 1 pkt 7a k.p.). Jeśli nie musi ustalać tych przepisów, bo zatrudnia mniej niż 20 osób (art. 104 § 2 k.p.), wtedy listę takich prac publikuje w odrębnym akcie, a przed rozpoczęciem zadań zapoznaje z nim młodocianego. Pracownik potwierdza ten fakt na piśmie.

Przykład

Pan Janusz prowadzi zakład wyrobu obuwia i zatrudnia w nim osiem osób. Do przyuczenia zawodowego przyjął 17-letniego Szymona.

Nie musi sporządzać regulaminu pracy i wykaz prac lekkich oraz wzbronionych młodocianym ma przygotowany w dwóch odrębnych obwieszczeniach przechowywanych w teczkach i wywieszonych na korkowej tablicy.

Zleca panu Szymonowi, aby je przestudiował, a gdy przeczyta, podpisał oświadczenie, że zapoznał się z ich treścią.

• Przy pracach lekkich nie ma przepisów, które określają zasady i wysokość wynagrodzenia za pacę młodocianego. Dlatego wobec zatrudnionych przy pracach lekkich należy stosować ogólne przepisy. Zgodnie z ustawą z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (DzU nr 200, poz. 1679 ze zm.) wynagrodzenie zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższe od poziomu minimalnego (w tym roku 1386 zł), ale w pierwszym roku pracy można je zmniejszyć do 80 proc.

Pensja młodocianego zaangażowanego na cały etat przy pracach lekkich w pierwszym roku może wynieść 1108,80 zł brutto za miesiąc.

Art. 2002. Wymiar i rozkład czasu pracy przy pracach lekkich

§ 1. Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego.

§ 2. Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin.

§ 3. Wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin.

§ 4. Wymiar czasu pracy określony w § 2 i 3 obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy.

Komentarz

• Pracodawca tak ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy pracy lekkiej, aby nie kolidowało to z jego godzinami nauki i zajęć szkolnych. Dlatego powinien znać ich plan, zarówno w zakresie obowiązkowym, jak i dodatkowym. W interesie młodocianego jest więc jego podanie pracodawcy.

Gdy młodociany zatrudniony na podstawie umowy przy wykonywaniu prac lekkich ma zajęcia szkolne, jego tygodniowy czas pracy nie może przekraczać 12 godzin, a w dniu, kiedy ma szkołę, wolno mu pracować tylko dwie godziny.

Ponadto przy ustalaniu wymiaru czasu pracy każdego młodocianego szef ma zapewnić w każdym tygodniu co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę. Nakazuje mu to art. 203 § 3 k.p. Także do młodocianego odnosi się zasada pięciodniowego tygodnia pracy zagwarantowana w art. 129 § 1 k.p.

Przykład

Pan Jacek, którego warsztat naprawy aut zatrudnił przy pracach lekkich, nie skończył jeszcze 17 lat, a uczęszcza do samochodowej zawodówki. Wtedy, kiedy chodzi do szkoły, jest w warsztacie po 1,5 godziny dziennie, a w soboty, kiedy nie ma zajęć, pracuje przez sześć godzin.

To powoduje, że od wtorku do piątku ma w sumie sześć godzin pracy, w sobotę także sześć, czyli łącznie w tygodniu wypracowuje dopuszczalne kodeksowe 12 godzin. Wolne od pracy ma niedziele i poniedziałki.

• Z kolei podczas ferii szkolnych, czyli zimowych i letnich wakacji, młodociany zatrudniony przy pracy lekkiej może pracować po siedem godzin dziennie i 35 godzin w tygodniu. Takiej osobie wolno wtedy zlecić wykonywanie zadań służbowych np. od poniedziałku do piątku po siedem godzin na dobę, a w soboty i niedziele nie przychodzi do pracy zgodnie z zasadą pięciodniowego tygodnia zajęć.

Jeśli jednak jest to młodociany, który nie skończył 16 lat, to jego dobowe zatrudnienie nie może przekraczać sześciu godzin.

Te normy czasu pracy obowiązują bez względu na ilość pracodawców, u których zatrudniony jest młodociany. Dlatego każdy z nich, aby nie naruszyć tych reguł, powinien odebrać od młodocianego oświadczenie, czy jest zatrudniony u innego pracodawcy (wtedy istotny jest tam jego wymiar czasu pracy) albo o tym, że nie pozostaje w takim zatrudnieniu.

Takie pismo każdy szef włącza do akt osobowych pracownika. Naruszenie tych przepisów przez pracodawcę może skutkować odpowiedzialnością wykroczeniową (art. 281 pkt 5 oraz art. 283 § 1 k.p.).

Prawo pracy

Art. 197. Obowiązek dokształcania się

§ 1. Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat.

Pozostało 99% artykułu