Życie bez emocji jest katastrofą

Starsza pani jest niezadowolona. Dała upust frustracji na łamach gazet. Cały ten Nobel to zawracanie głowy. Media nie dają jej spokoju, przeszkadzają pracować. Jak ma się prawie dziewięćdziesiątkę, wena przychodzi z ociąganiem.

Pół wieku temu Lessing miała czasu do woli. W 1949 roku przyjechała z Afryki i z perspektywy outsiderki ostrzej postrzegała londyński światek.

Anglia, kraj niewzruszenie kastowy, choć już nie imperium, powoli poddawała się zmianom obyczajowości, jakie na kontynencie nastąpiły znacznie wcześniej. Jest początek lat 60. Moralność okazuje się nieprzydatnym balastem, wierność nie popłaca, za to seks – jak najbardziej. O tym właśnie są opowiadania w tomie „Mężczyzna i dwie kobiety”.

15 nowel, każda o czym innym. Różne literackie formy. Dominuje chłodny, niemal reporterski styl, lecz zdarza się też burleska o surrealistycznym zabarwieniu („Jak na dobre pozbyłam się serca”). Ten pozornie przypadkowy kolaż fabuł ma jednak konsekwentnie poprowadzoną dramaturgię: od zwyczajności ku dewiacji.

Od pierwszego momentu coś w relacjach między bohaterami szwankuje. Czuje się jakiś fałsz, starannie przykryty konwenansem. Większość postaci nie budzi sympatii. Niespełnieni faceci poprawiający sobie samoocenę za pomocą efektownych podrywów. Kobiety handlujące urodą i inteligencją na targowisku „wielkiego świata”.

inwalidami, niezdolni do stworzenia głębszych związków. Jedynie bohaterka nowelki „Nasza przyjaciółka Judith” zadaje sobie sprawę z tego kalectwa: konsekwentnie trwa w staropanieństwie, nie rezygnując z układów na kocią łapę. Ani z kotów.

Pozostali próbują jakoś sobie radzić z uczuciowym wyjałowieniem. Seks, owszem, ale bez zaangażowania.

Na początku historie wydają się błahe, banalne. Nie ma tragedii. Najwyżej jakiś Tom, blacharz, pójdzie się upić po niewczesnych zalotach do panny z klasy średniej, której opalanie się w bikini uzna za prowokację („Kobieta na dachu”).

Albo jakiś Charlie, najzdolniejszy chłopak z osady górniczej, wpadnie w depresję, bo zrozumie, że nawet z licencjatem Oksfordu pozostaje robotniczym synem, „bublem na rynku pracy” („Anglia przeciwko Anglii”). Im dalej w las – dalej w tom – tym bardziej gęstnieją mroki duszy, tym trudniej poruszać się w trzęsawisku wynaturzeń, udawania, demoralizacji.

I nagle demon zła ukazuje się w pełni. W miniaturze „Wzajemność” autorka każe nam zajrzeć do łóżka kazirodczego rodzeństwa. Pobrali się z „normalnymi” partnerami, zamieszkali z nimi w domku bliźniaku, żeby bez przeszkód uprawiać seks. Doprawdy paskudztwo w zbliżeniu.

Znamienne, że przedostatni tekst nosi tytuł „Zapiski do historii choroby”. Jakiej choroby? Raczej story z happy endem. Maureen, bohaterce, udaje się nie byle awans społeczny – z robotniczej córki na żonę architekta. Bo była śliczna, pracowita i umiała się dobrze sprzedać. Niestety, jej kariera to pakt z diabłem, czego dziewczyna jest świadoma. „Zaczęła również szybciej oddychać, a jednocześnie myślała: Nie lubię go, naprawdę wcale go nie lubię…”. Mimo to bierze ślub.