Sromotna porażka noblisty

Długo czekaliśmy na nową powieść laureata Nagrody Nobla z 2006 r.

Jego książki były fascynujące, ponieważ w czasach wojny z terrorem, po ataku na World Trade Center jak nikt inny potrafił opowiedzieć o Turcji, która ciąży jednocześnie ku Zachodowi i radykalizującej się islamskiej Azji, co owocuje odwiecznym rozdarciem.

[srodtytul]Tłumacz kultur[/srodtytul]

Rewelacyjny był „Śnieg”, historia terrorysty Granatowego. Podczas saksów w Niemczech poznał Europę od podszewki, obserwował jej duchowy upadek. Po powrocie do kraju zdaje sobie sprawę z kruchości władzy Ankary i coraz większych wpływów muzułmańskich radykałów.

Książkę czyta się jak „Biesy” XXI wieku, bo Orhan Pamuk jak Dostojewski opowiada o najważniejszych sprawach, posługując się kryminalną i miłosną intrygą. Jeszcze większym kunsztem narracyjnym imponuje „Nazywam się czerwień”. Pisarz powołał do życia 19 narratorów, m.in. śmierć, szatana, złotą monetę, psa i trupa miniaturzysty. Ten ostatni na zamówienie sułtana Murata III miał swoimi ilustracjami zachwycić wrogą Wenecję i pokonać ją w symboliczny sposób – na polu sztuki.

Pamuk pokazuje jednocześnie korzenie europejskiego kompleksu Turcji i duchową pułapkę, w jaką wpadła laicyzująca się Europa. Rozważa, co by było z islamem, gdyby jego sztuka wyemancypowała się, tak jak w chrześcijańskim kręgu kulturowym, z religijnych treści – przebóstwiając piękno ludzkiego ciała kosztem innych wartości.

[srodtytul]Błędny trop[/srodtytul]

Analizując „Muzeum niewinności”, krytycy „The New York Timesa” i „Washington Post” podchwycili literacki trop zasugerowany przez samego Pamuka. Narrator, którym jest Kemal, syn bogatego przedsiębiorcy ze Stambułu, zakochał się w 12 lat od siebie młodszej kuzynce Fasün. Popadając w miłosny obłęd, zastanawia się, czy nie jest czasem ukochaną kobietą. Kłania się słynny koncept Gustawa Flauberta: „Pani Bovary to ja”.

Niestety, charakterystyczny dla wcześniejszych książek motyw podobieństw, które jak magnes przyciągają kochających się ludzi – pojawia się ledwie w kilku zdaniach. Reszta to nieznośne romansidło. Na pierwsze 100 stron złożyły się opisy seksualnej fascynacji Kemala i Fasün, rozkwitającej w przeddzień zaręczyn głównego bohatera z Sibel. Czytając kilkudziesięciostronicowy fragment o towarzyskiej śmietance na przyjęciu w Hiltonie, można umrzeć z nudów i zażenowania. Stambulska Mniszkówna!

Historia usiana jest gęsto aluzjami do tureckiej kultury popularnej. U rodaków pisarza wywołują pewnie nostalgię. Dla nas interesujący może być motyw zachodnioeuropejskiego snobizmu tureckich elit w połowie lat 70. i związana z nim rewolucja seksualna. Wcześniej tylko nieliczne Turczynki decydowały się na życie erotyczne przed ślubem. Ale czy Sibel popełniła błąd? Pochopnie zaufała narzeczonemu? Pamuka bardziej od tej kwestii interesuje hipokryzja tureckich mężczyzn, którzy kilka dekad po upadku imperium osmańskiego żyli tak, jakby każdy był właścicielem haremu.

[srodtytul]Manowce statystyki[/srodtytul]