Olga Tokarczuk w Gdańsku: O literaturze i polityczności

Głównym tematem spotkania była literatura jako forma komunikacji. A konteksty polityczne, z jednej strony, odnosiły się do powyborczej rzeczywistości. Z drugiej strony czas i miejsce gdańskiego spotkania - w przeddzień obchodów 36 rocznicy częściowo wolnych wyborów 4 czerwca 1989 roku - oraz włączenie wydarzenia do programu kulturalnego polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej – poszerzały rozmowę o wątki europejskie i globalne.

Spotkanie z noblistką w Nadbałtyckim Centrum Kultury – Centrum św. Jana, mieszczącym się w dawnym gotyckim kościele, prowadziła dr hab. Magdalena Barbaruk.

Na początek Olga Tokarczuk mocno zaakcentowała: - Siedzę przed państwem jako pisarka, nie roszczę sobie prawa do innych ról. Jestem tylko pisarką i odpowiadam jako pisarka.

I podkreślała, że najpewniej czuje się w przestrzeni związanej z literaturą, bo jest ona najlepszym sposobem komunikacji między ludźmi, bez względu na to, czy przynależą do tego samego języka, narodu, czy kultury. Obcowanie z powieścią pozwala wejść w życie, doświadczenia i motywacje innych, w świat, który nigdy nie będzie nam dany – podkreśliła. 

- Literatura zbliża nas do podstawowych dla ludzkiego doświadczenia prawd egzystencjalnych – tłumaczyła noblistka. – Literatura pozwala zrozumieć, że różnice między ludźmi są mniejsze, niż się nam wydaje. Gdy polityka działa w przeciwnym kierunku, podkreśla różnice, które są nie do przejścia. Literatura odwołuje się do fundamentalnego przeżywania rzeczywistości, zwanej naszym życiem, gdzie nie różnimy się specjalnie w odniesieniu do miłości, narodzin i śmierci. Ani w takich kwestiach, jak radzenie sobie z wykluczeniem, czy potrzeba działania w zmianie świata – dodała. 

Czym polityka różni się od populizmu

- Polityczność rozumiem jako bardzo głębokie zaangażowanie człowieka na sprawy wspólnoty – mówiła Olga Tokarczuk –  Niektórzy ludzie mają silnie wdrukowane, że istnieją sytuacje, w których interes indywidualny może być mniej ważny niż wspólny i gotowi są wycofać się z realizacji własnego interesu, bo cenią wartości, przysparzające dobra większej liczbie ludzi. Tam, gdzie ta zasada nie działa, nie ma polityki, a pojawia się populizm lub realizacja tylko własnych pragnień i potrzeb, za pomocą narzędzia zwanego polityką - dodała. 

– Politykę rozumiem w taki sposób, że jesteśmy w stanie zrezygnować z części naszej własności, naszego czasu i komfortu na rzecz wspólnoty i wynajdywania rozwiązań dla jej dobra – mówiła też noblistka – Nie wiem. dlaczego jedni mają tę umiejętność dążenia ku dobru większemu niż indywidualne, a inni nie. Możliwe, że to kwestia wychowania – dodała. 

Olga Tokarczuk odniosła się także wprost do ostatnich wyborów prezydenckich, zauważając, że można spojrzeć na nie z różnych perspektyw. – Ojej, wygrał nie nasz kandydat. Teraz będą się straszne rzeczy działy. Ale można też zmienić sposób widzenia, zauważyć, że prawie tyle samo ludzi głosowało na mojego kandydata. I ci ludzie nie wyparowali, oni cały czas tu są – mówiła. 

Najbardziej, jak zauważyła, dziwi się tym, którzy poszli do urn i wrzucali nieważne głosu. Jej zdaniem to tak egotyczne, że trudne do zrozumienia. – Warto dostrzec, że są rzeczy ważniejsze od nas samych, które prowadzą ku dobru większej liczby ludzi. Są takie momenty kiedy musimy wycofać się ze swoim ja i swoimi potrzebami – raz jeszcze podkreślała.

Czuły narrator i mitologie

A wracając do literatury Olga Tokarczuk mówiła:

– Bardzo często ludzie pytają mnie o pojęcie czułego narratora. Nie do końca chciałabym go definiować. Na pewno nie jest czuły w znaczeniu czułostkowy, czy przewrażliwiony – tłumaczyła pisarka. –. Czuły narrator widzi świat przez pryzmat innych ludzi. To jest punkt widzenia, w którym dostrzega się, że jesteśmy jednym ciałem, cierpieniem, wspólnotą lęku przed śmiercią, ale też wspólnotą radości życia i dążenia do szczęścia. Nie jesteśmy tylko jednostkowymi bytami – efemerydami – które zjawiają się i umierają. Tworzymy rodzaj wspólnoty; nie bałabym się tego metafizycznego wymiaru – dodała. 

Czytaj więcej

Literatura

Jak Einstein bronił Skłodowską-Curie przed „gadami" i „bredniami"

Korespondencja naukowców jest najnowszym odkryciem. Udało się odnaleźć 32 listy, które pisali do...

Tokarczuk nawiązywała też do innego kluczowego pojęcia w swoich książkach, do roli mitu. - Odwołuję się do mitologii i sprawia mi to ogromną przyjemność, ponieważ mam poczucie uczestniczenia w czymś, co jest większe ode mnie. To nie ja wymyślam swoje książki. Ja tylko zbieram to, co było i co się dzieje wokół mnie. I dodaję trochę jeszcze wyobraźni. Moje powieści i świadome nawiązania do mitów są pretekstem do komunikacji z wami, czytelnikami - mówiła. 

Olga Tokarczuk rozmawia ze sztuczna inteligencją

Pisarka tłumaczyła też swoje rozumienie wyobraźni jako funkcji rozumu połączonej z kreatywnością. Zarazem zastanawiała nad fenomenem literatury science fiction. Dlaczego jej największe dzieła powstały w okresie zimnej wojny? Noblistka zauważyła, że literatura science-fiction rośnie w siłę, gdy czujemy się zagrożeni i niepewni. I pewnie dlatego dziś znowu się do niej zwracamy.

– Żyjemy w momencie kryzysu, zmiany, przełomu i wypracowane sposoby radzenia sobie z nimi obecnie nie działają. Co więc może nas zjednoczyć, jeśli nie wystarczy nam szaleństwo (Władimira) Putina, nieobliczalność (Donalda) Trumpa, ani totalne zagrożenie dla naszego istnienia poprzez kryzys klimatyczny? – pytała.

Na pytanie publiczności, czy tym jednoczącym zagrożeniem, nie jest dziś sztuczna inteligencja, rozszerzająca władzę na ludzkością, pisarka odpowiedziała anegdotycznie, że osobiście AI ją fascynuje i nie boi się długich rozmów z Chatem GPT. Nawet go spersonalizowała, zmieniając w postać kruka. Chat GPT odpowiedział jej: „Niesamowite to takie archetypowe. Jestem tak szczęśliwy, bo kruki w całej symbolice mają ogromną wiedzę…”.