Jak ginie cywilizacja

Pisarz portretuje Paryż lat 30. i jego mieszkańców – sympatyzujących z faszystami lub bezrefleksyjnych w obliczu zbliżającej się katastrofy. Pokazuje rodaków, którzy w czasie okupacji „troszczyli się” o pożydowskie majątki. Mówi o współodpowiedzialności za zbrodnię.

A jednak jego książka nie stanowi wyłącznie świadectwa domowej hańby. „Powracający głód” uważam za ponadczasową przypowieść o cywilizacji znajdującej się w śmiertelnym niebezpieczeństwie.

[srodtytul]Mięso diabła[/srodtytul]

Le Clezio – urodzony w roku 1940 – ma z czasów wojny tylko mgliste wspomnienia. Na pewno wie, że poznał wtedy głód. Pisze, że po wkroczeniu wojsk alianckich razem z innymi dziećmi biegał za ciężarówkami i prosił żołnierzy o gumę do żucia. Był tak złakniony tłuszczu, że wypijał oliwę po sardynkach. Pożerał amerykańską mielonkę, która dla tych, co nigdy nie zaznali głodu, stanie się synonimem czegoś obrzydliwego. W Meksyku, dokąd trafił w wiele lat później już jako autor głośnego debiutu, nazywano tę konserwę „carne del diablo”, mięsem diabła.

To wszystko, co noblista mówi o sobie wprost. Ważniejsze jednak, czego możemy się domyślać. W postaci Ethel – bohaterki tej prozy, dziewczyny, której młodość przypada na czas wojny, Le Clezio sportretował swoją matkę.

Książka zaczyna się od opisu wystawy kolonialnej zorganizowanej w Paryżu w 1931 roku. Na 110 hektarach pokazano budowle charakterystyczne dla poszczególnych prowincji zamorskich. To wtedy dziadek Ethel obiecał jej, że pewnego dnia zamieszka w pochodzącym z Indii Francuskich domu koloru malwy.

Dziadek kupi go dla niej i postawi na swojej paryskiej posesji, gdy wystawa dobiegnie końca. Dom z jasnego drewna, z wieżą, wewnętrznym podwórkiem i wspartą na kolumnach werandą stanie się symbolem tęsknoty za innym życiem, za odległymi i fascynującymi światami.

Te marzenia konfrontowane są z obrazami Francji beztrosko zmierzającej ku tragedii. Mieszczanie, którzy przychodzą na obiady do rodziców Ethel, pomstują na Żydów, Arabów i komunistów, odmawiają Indochinom prawa do decydowania o swej przyszłości. Zdarzają się także głosy wsparcia dla Hitlera, który przywrócił pracy godność, a rzesze niemieckich robotników wysłał do kurortów nad morze.

[srodtytul]Zagłada w takt „Bolera”[/srodtytul]

Krytycy zauważyli, że motywem przewodnim tej prozy jest „Bolero” Ravela. Le Clezio twierdzi, że to utwór niepodobny do innych, a dla pokolenia jego matki – wyjątkowy, odmieniający życie.

„Jest proroctwem – pisze. – Opowiada historię pewnego gniewu, pewnego głodu. Kiedy gwałtownie się urywa, dla oszołomionych, którzy przeżyli, następująca potem cisza jest straszna”.