Max Blecher – pisarz

Krótkie i tragiczne życie Maxa Blechera zostało niemal skrojone pod legendę. Syn żydowskiego przedsiębiorcy, urodzony w 1909 roku w narodowościowym tyglu, na pograniczu rumuńsko-mołdawskim w miasteczku Botoszany. Krótko po wyjeździe na studia medyczne do Paryża, mając 19 lat, dowiaduje się, że dręczące go bóle kręgosłupa to nie reumatyzm, tylko ciężka choroba Potta, czyli tzw. gruźlica kręgosłupa.

„Jeden z kręgów jest bardzo mocno zaatakowany... Brakuje w nim kawałka kości..." – słyszy Emanuel, bohater autobiograficznej powieści „Zabliźnione serca". Książka właśnie ukazała się w polskim przekładzie. „Więc dlaczego jeszcze nie złamałem się wpół, skoro oś, która podtrzymuje ciało, jest pęknięta?" – zastanawia się oszołomiony diagnozą Emanuel, alter ego pisarza.

Blecher umrze, mając 29 lat, na rok przed wybuchem II wojny światowej. Przez dziesięć lat cierpiał na powracające bóle kości i gorączkę. Zostały po nim zaledwie trzy powieści i zbiór wierszy, ponieważ część rękopisów zniszczył. Zrobił to, na co szczęśliwie nie miał odwagi Franz Kafka.

Zapomniana ?bratnia literatura

Rumuńskich autorów znamy niewielu. Mamy co prawda przekłady gigantów humanistyki: filozofa Emila Ciorana, religioznawcy i filozofa kultury Mircei Eliadego, awangardowego poety Tristana Tzary oraz dramatopisarza Eugene'a Ionesco. Oni jednak pisali w języku francuskim. W przedmowie do „Zabliźnionych serc" Roland Chojnacki zauważa, że spośród „bratnich narodów" rumuńscy pisarze byli w PRL najbardziej zaniedbani. Rzadko tłumaczeni i pomijani.

W latach 90. było jeszcze gorzej, bowiem nie ukazał się żaden przekład rumuńskiej prozy współczesnej. Rumunię zaczęliśmy poznawać dopiero od niedawna, poprzez reportaż i młode kino, które od czasu Złotej Palmy w Cannes dla Cristiana Mungiu za film „4 miesiące, 3 tygodnie i 2 dni" systematycznie święci triumfy na europejskich festiwalach filmowych.

Za sprawą przekładów prozy Blechera możemy choć trochę poznać rumuńską prozę na miarę XX-wiecznych klasyków. Chojnacki pisze, że nie tylko w Polsce późno odkrywamy Blechera. W samej Rumunii trwa renesans zainteresowania jego twórczością.

Sanatorium horyzontalne

Większość jego tekstów obraca się wokół doświadczenia bólu i zamknięcia w ciele. Krytycy określali jego prozę „literaturą cierpienia" albo „literaturą subiektywnej autentyczności".

Mihail Sebastian, rumuński pisarz i dramaturg, którego dzienniki ukazały się w Polsce w 2006 r., pisał o Blecherze: „Był to zawsze trochę dziwny chłopak żyjący, wskutek straszliwego bólu, jakby w innym świecie (...). Napawał mnie lękiem, utrzymywał na dystans, jakby u drzwi więzienia, do którego nie można było wejść i którego nie można było opuścić".

Zaczął pisać po przyjeździe do pierwszego sanatorium w Berck-sur-Mer na północnym wybrzeżu Francji, które jest również miejscem akcji „Zabliźnionych serc". Emanuel, młody student chemii, dowiaduje się o chorobie i natychmiast wyjeżdża na leczenie.

W Berck rzeczywistość ulega zmianie. Pion zamienia się w poziom, co należy rozumieć dosłownie. Wszyscy chorzy poruszają się na leżąco w wózkach. Prawie wszyscy są także unieruchomieni w gipsowych gorsetach, pod którymi zbiera się wilgoć, pleśń i brud. Jedzą, piją, poruszają się i oczywiście śpią usztywnieni w pozycji horyzontalnej.

Blecher, podobnie jak Tomasz Mann w „Czarodziejskiej górze", opisuje sanatoryjny mikrokosmos, z jego przedziwnymi i niezrozumiałymi dla zdrowych rytuałami. Małe problemy urastają do wielkich dramatów, a za to ludzką śmierć przyjmuje się tam obojętnie. Biblijne imię bohatera – Emanuel, czyli „Bóg z nami" – brzmi jak ironia. W Berck każdy pacjent jest tak pochłonięty własnym cierpieniem i poszukiwaniem ucieczki od trosk, że na sacrum nie ma tam miejsca. Pensjonariusze poddają się kolejnym zabiegom, ale też romansują i bawią się. Pragną doznać życia intensywniej, by przebić gipsowy pancerz obrastający ich ciała i poruszyć swe tytułowe „zabliźnione serca". Blizna „to prawie normalna skóra, tyle że niewrażliwa na ciepło, na zimno i na dotyk" – mówi Emanuelowi chora Isa.