Ocalić od wybrzmienia

Ta muzyka zachwyciła mnie swoją urodą, niestety okazało się, że nie można jej usłyszeć ani w radiu, ani na płytach – przyznaje Andrzej Bieńkowski – na co dzień malarz i wykładowca ASP, który od 1979 roku jeździ po wsiach centralnej Polski, a ostatnio też po Ukrainie, i nagrywa miejscowych muzykantów.

[srodtytul]Chłop żywemu...[/srodtytul]

Po raz pierwszy z wiejskimi muzykantami z regionu centralnej Polski zetknął się w czasach, gdy włóczył się po wsiach ze szkicownikiem w ręku i malował w plenerze. – To nie jest łatwa muzyka. Nie ma gładkiej linii melodycznej, są za to chropowatości, napięcie i wysokie dźwięki, których ludzie zwykle nie lubią

– dodaje. Jednak rytm, żywiołowość i pierwotna energia tkwiąca w obertasach i mazurach granych często na skrzypcach z trzeciej ręki, basach, w których struny zastępowały świńskie jelita, i bębnach wyklejanych cielęcą skórą ze zwojów Tory, zauroczyły malarza do tego stopnia, że postanowił je utrwalić.

– Zdałem sobie sprawę, że nikt ich nie nagrywa. Wieś ich już nie chce, bo mają disco polo. Miasto ich odrzuca, bo to obciach, „wiocha“ – ze smutkiem zauważa malarz.

Dziś wspomina, że do wsi, w których robił nagrania, przed nim przyjeżdżali etnografowie. Przechodzili i nie widzieli. Jak zauważa malarz, miejscowi często nie chcieli obcemu nic powiedzieć. Muzykanci zaś nie chcieli grać. – Jedzie się do nich 300 km, a tu jeden w polu, drugi pijany, a trzeci pojechał na jarmark – mówi malarz.

W wydanej przez Andrzeja i jego żonę Małgorzatę książeczce z płytą „Koniec Basów“ można znaleźć dobrze potwierdzającą te słowa historię: „Jedziemy do Kraśnicy z całym sprzętem i stopniowo mina nam rzednie. To przecież wieloletnie przygotowania i zgrywanie terminów. Muzykanci jednak żyją swoim życiem i co im tam nagrania! Jeden narąbał się, śpi i nie dobudzisz go. Drugi schował się przed nami w piwnicy na kartofle, przesiedział tam wiele godzin, by mieć pewność, że odjedziemy“ .

Andrzej Bieńkowski przyznaje, że tu trzeba intuicji detektywa i wieloletniego doświadczenia, by wiedzieć, kiedy warto poczekać, nalegać, co oznacza furtka zamknięta na haczyk, a co jest, gdy zastawia się wejście kaloszem. Żeby uzyskać również od muzykantów nazwiska innych artystów z okolicy, trzeba wiedzieć, jak je od nich wyciągnąć.

– Mój mąż wymyślił nawet swoją technikę terenową. Okazało się, że nie można pytać wprost skrzypka o innych skrzypków, bo powie, że nie ma nikogo w okolicy. Wszyscy umarli. Trzeba więc pytać, kto z nim bębnił, a potem tego bębnisty zapytać, z jakimi on jeszcze skrzypkami grał. Każdy broni swojego – relacjonuje Małgorzata Bieńkowska. W terenie towarzyszy mężowi od 1985 roku.

Początkowo była dźwiękowcem. Wtedy sprzęt wideo nie był wystarczająco dobry. Dziś Andrzej Bieńkowski muzykantów nagrywa kamerą HD, towarzystwo kobiety nadal jest jednak potrzebne. Wieś bowiem boi się różnych geodetów i świadków Jehowy.

Towarzystwo żony paradoksalnie pomaga też żonom muzykantów uwierzyć, że te nagrania nie skończą się pijaństwem i awanturami. Muzykowanie bowiem kojarzy się z weselem czy potańcówką, a tam przecież bez wódki ani rusz.

[srodtytul]Wszystko ze złości[/srodtytul]

Najczęściej jednak muzykanci sami się zgłaszają. Chcą zostawić po sobie jakiś ślad, utrwalić tę największą przygodę swego życia, która urozmaicała nieco monotonną pracę na roli i inne gospodarskie zajęcia. Chęci do współpracy to jednak połowa sukcesu. Często okazywało się, że artyści nie mają instrumentów. Bieńkowscy podejmowali więc trud restaurowania starych skrzypiec, basów, harmonii i bębnów. Wszystko zaś, włącznie z sesją nagraniową w wiejskich chałupach, finansowali z własnej kieszeni.

– Na początku moich badań terenowych byłem starszym asystentem na ASP, czasem jedynie sprzedawałem jakiś obraz. Taka sesja kosztowała mnie jedną pensję. Dokładnie 16 dolarów – wspomina Bieńkowski, który dziś jest przede wszystkim wykładowcą na Wydziale Wzornictwa warszawskiej ASP.

Tymczasem muzykantom się to w głowach nie mieściło. Rodziny często ich podburzały, że ten Bieńkowski to pewnie za dolary do Chicago sprzedaje te nagrania, trzeba więc zażądać bajońskich sum za to granie.

Kasety zaś i inne archiwalia, takie jak fotografie, czekały spokojnie w regałach mieszkania państwa Bieńkowskich. Początkowo zbierane były z myślą o przekazaniu ich do jakiejś placówki naukowej. Wszystko jednak zmieniło się dwa lata temu, podczas jednego z festiwali w Kazimierzu nad Wisłą.

– Przyjechały zespoły z Ukrainy, Litwy czy Rumunii. Wszyscy mieli swoje wydawnictwa, płyty i sprzedawali je. Tymczasem z polską muzyką wiejską nie było ani jednej płyty. Tylko Kapela ze Wsi Warszawa. Ogarnęła nas wtedy złość. Pomyśleliśmy, że warto zacząć coś robić i tak to się zaczęło – opowiadają razem Andrzej i Małgorzata. W ich zbiorach są zaś unikaty. Wielu artystów już nie żyje, inni nigdy już nie zagrają.

[srodtytul]Cztery strony muzyki[/srodtytul]

Od tego czasu na rynku ukazało się osiem płyt, w tym siedem stanowiących dodatek do przepięknie wydanych albumów z opisem piosenek, anegdotami i archiwalnymi zdjęciami. Dwa najnowsze wydawnictwa – nagrana w rejonie Rawy Mazowieckiej „Cztery strony Rawy“ i „Kajocy, wokół Kędzierskich“ – ukazały się pod koniec ubiegłego roku. To ostatnie stanowi prawdziwą perełkę.

Do Kajoków niełatwo było dotrzeć, a ich muzyka jest wyjątkowo oryginalna pod względem budowy utworów. Otwarty charakter kompozycji, które nierzadko trwają ponad dziesięć minut, przywodzi na myśl klasyczne wariacje lub jazzowe improwizacje.

„Cztery strony Rawy“ zaś unaoczniają też pewną wyrwę w naszej kulturze – pustkę po muzyce żydowskiej, z której nie pozostało w okolicach Rawy żadne nagranie. Malarz przyznaje, że pozostały jedynie ślady, rodzynki, z których jemu udało się zebrać godzinny film. Teraz pokazywać go będzie m.in. w Zachęcie na wystawie poświęconej m.in. wiejskim muzykantom. Wreszcie zrozumiano, że to także część naszej kultury.

[ramka][b]Między folkiem a wiejskim muzykowaniem[/b]