Wielka trwoga. Polska 1944–1947 - konkurs

"Ta książki jest fundamentalną próbą wzięcia się za bary ze wstydliwymi epizodami polskiej historii" - napisał w Plusie Minusie o książce Marcina Zaremby Piotr Skwieciński. W jego artykule "Krwawa jatka i tramwaj" czytamy:

Zobacz na Empik.rp.pl

"Marcin Zaremba opisuje stan szoku, w jakim znalazły się resztki polskiego społeczeństwa po pięciu latach wojny

4 lipca 1946 roku, czyli tego dnia, w którym w Kielcach tłum wymordował większość miejscowych Żydów, do podobnych wypadków o mały włos nie doszłoby również w Kaliszu. Tu też pojawiła się opowieść o porwanym „na macę" chłopcu, potem wręcz o ponad 20 zamordowanych rytualnie polskich dzieciach. Tu też zgromadził się tłum.

Ale w odróżnieniu od Kielc i Rzeszowa, a także wielu innych miast, w Kaliszu do pogromu nie doszło. I nie dlatego, że jak m.in. w Lublinie i Włocławku zapobiegła temu interwencja milicji czy jak w Legnicy – wojska radzieckiego. W Kaliszu, jak donosili swoim władzom instruktorzy PPR, pogrom wstrzymała „perswazja statecznych obywateli".

(...)

Ale znacznie ważniejsza jest Zaremby polemika z Grossem nie wprost, tylko poprzez całą książkę i jej konstrukcję.

(...)

Bo autor „Wielkiej trwogi" nie kwestionuje tego, że tuż po wojnie w Polsce robiono z Żydami rzeczy straszne. Wręcz zwiększa nasz stan wiedzy o tym aspekcie powojnia. To od Zaremby ogromna większość tych, którzy nie śledzą zawodowo efektów badań historyków, ma szanse się dowiedzieć, że Kielce i Rzeszów nie były wyjątkiem. Że pogromy miały miejsce (albo niemal miały miejsce, tylko zostały udaremnione) w co najmniej kilkunastu polskich miastach, z warszawską Pragą włącznie. Że wśród polskich Żydów przekonanie, iż antykomunistyczni partyzanci mordują Żydów, którzy wpadają im w ręce, było wtedy powszechne. I nie bez przyczyny.

Zaremba bowiem podaje wiele przykładów takich mordów, które trudno wytłumaczyć w sposób klasyczny (jako zabicie osób pochodzenia żydowskiego nie za  pochodzenie, tylko za zaangażowanie po stronie PPR). Obrazując atmosferę panującą wówczas wokół żydowskich niedobitków, Zaremba cytuje dokumenty ze źródeł niepodejrzanych o pełnienie roli tuby komunistycznej propagandy. Na przykład raport Delegatury Rządu stwierdzający, że „gdy do miasteczka, które niegdyś było żydowskim w 90 procentach, wróci jedna lub dwie rodziny żydowskie, znajdują się na terenie obcym, wrogim". Opisuje też antysemityzm „dołów" milicyjnych. I zapewne jako pierwszy stwierdza, że chyba najbardziej ohydny ówczesny atak na niedobitków żydowskich – ostrzelanie i obrzucenie granatami żydowskiego sierocińca w Rabce – był według wszelkich poszlak dziełem miejscowych milicjantów.