Nieznane oblicze polsko-litewskich Tatarów

To pierwsza tego rodzaju prezentacją muzealna, poświęcona fenomenowi dawnego piśmiennictwa Tatarów polsko-litewskich i jego związkom z historyczną kulturą turkijską i dawnej Rzeczypospolitej. W rękopiśmiennych księgach Tatarów z Wileńszczyzny, Nowogródczyzny i Podlasia „pod szatą” alfabetu arabskiego obok środkowoazjatyckich hymnów kryją się staropolskie apokryfy, kościelne pieśni i opowieści biblijne.

Piśmiennictwo religijne Tatarów

Prof. Andrzej Drozd, kurator wystawy, pracownik naukowy Uniwersytetu Warszawskiego pytany jakie znaczenie dla Tatarów ma ta wystawa, zwraca uwagę, że pokazuje ona najbardziej spektakularną część dziedzictwa kulturowego Tatarów, to znaczy piśmiennictwo religijne, które tworzyli w formie rękopisów być może już od XVI wieku, a na pewno od XVII wieku w językach miejscowych: polskim, starobiałoruskim, zapisywanych alfabetem arabskim.

Czytaj więcej

sztuka

„Geniusz Lwowa” – nowa wystawa na Zamku Królewskim

Niezwykłą wystawę arcydzieł z kolekcji lwowskich muzeów prezentuje Zamek Królewski w Warszawie.

- To piśmiennictwo było żywe aż po wiek XIX i początku wieku XX. Tworzyli oni teksty służące do liturgii, do modlitwy. Ta wystawa ma też przypomnieć, jak ważna była historyczna, tradycyjna kultura religijna Tatarów litewskich – dodaje prof. Andrzej Drozd. Wystawa prezentuje też fenomen autochtoniczności społeczności, która przybyła z odrębnej kultury turkijsko muzułmańskiej, środkowo azjatyckiej, niosącej m.in. tradycje osmańskie, ukształtowanej w Średniowieczu.

Tatarzy stali się częścią społeczności zdominowanej przez Chrześcijan

Kurator wystawy przypomina, że społeczność ta po przybyciu do Rzeczpospolitej uznała ją za swoje państwo, tak samo jak władców – królów polskich.

- Społeczeństwo chrześcijańskie w którym funkcjonowało także traktowało jako własne, Tatarzy stali się jego częścią. W procesie asymilacji przyjęli oni lokalną kulturę. Podstawową warstwą poziomu kultury była kultura religijna. I ta wystawa ma to uświadamiać. Takiej kultury prawdopodobnie gdzieś indziej nie spotkamy, to jest swoista kapsuła czasu – dodaje profesor.

Zwraca uwagę, że wiele elementów wystawy jest pionierskich, bowiem po raz pierwszy mamy do czynienia z wystawą poświęconą Tatarom polsko – litewskim. - Układ przestrzenny tej ekspozycji oparty jest na stojących naprzeciwko siebie dwóch elementach. Jednym jest zreprodukowany rysunek Franciszka Smuglewicza, malarza doby stanisławowskiej. Stworzył on album rysunków tuszem, przedstawiający Wilno z lat 1780. Znalazł się w nim rysunek, który przedstawia nabożeństwo tatarskiej w meczecie. Naprzeciwko stoi replika minbara czyli kazalnicy imama, którą odkryłem w 1998 r. podczas ekspedycji terenowej na Litwę i Białoruś w celu inwentaryzacji zabytków tatarskich, meczetów i cmentarzy – opisuje kurator wystawy. - To unikatowy zabytek na skalę światową, wykonany u nas, który pochodzi z okresu Jana III Sobieskiego. Ten obiekt pokazuje udział Tatarów w kulturze staropolskiej, kulturze szlacheckiej dawnej Rzeczpospolitej – mówi.

Czytaj więcej

Plus Minus

Wakacje z Kmicicem: Ełk-Szczuczyn-Wąsosz

Jednego zabrakło w „Potopie” – myślimy, stając w miejscu, gdzie przed unią litewską zbiegały się granice Rzeczypospolitej, Litwy i Prus. Spoglądamy oto na słup graniczny z 1545 r. Gdyby Sienkiewicz o nim wiedział, włączyłby go do powieści wraz z rojami okolicznych komarów.

Tatarzy korzystali z Biblii ariańskiej

Profesor dodaje, że ta wystawa ma pokazywać zaadaptowanie przez Tatarów polskiej i staropolskiej literatury religijnej do własnych ksiąg. Korzystali oni z biblii ariańskiej zwaną Biblią nieświeską z 1572 r. Fragmenty pisma świętego włączali do swoich pism, aby wykazać, że różne elementy kultu muzułmańskiego i ich prawdziwość jest udokumentowana w Biblii.

- Potraktowali ten tekst jako źródło wiedzy religijnej. Z punktu widzenia islamu taka postawa to herezja. Tatarzy mimo to poszukiwali punktów wspólnych, które łączyły by ich ze społeczeństwem w którym się znajdowali – dodaje.

Wystawa ta była możliwa dzięki współpracy z Litewskim Muzeum Narodowym w Wilnie, które udostępniło zabytki dawnego tatarskiego piśmiennictwa. Innym niezwykłym zabytkiem, ze względów konserwatorskich pokazywanym na wystawie tylko przez pewien czas, był unikalny tatarski egzemplarz ariańskiej Biblii nieświeskiej z 1572 r. zachowany w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, który jest przygotowywany do zgłoszenia do programu Lista Pamięci Świata UNESCO.