Dyrygent to zawód dla wędrowców

"Rz": Verdi czy Puccini? Którego z nich lubi  pan bardziej?

Carlo Montanaro:

Bardzo trudne pytanie. Kocham ich jednakowo, choć ich muzyczne światy są różne. Oba mam we krwi, bo jako Włoch poznawałem od dziecka. Ale choć w mojej biografii artystycznej uzbierało się sporo utworów Verdiego i Pucciniego, to bardzo ważna jest dla mnie też opera francuska: „Romeo i Julia" Gounoda, „Manon" i „Don Quichotte" Masseneta czy „Dialogi karmelitanek" Poulenca. Dyrygowałem też operami Richarda Straussa, natomiast czekam na spotkanie z dramatami Richarda Wagnera.

Dziwne, że nie wymienił pan ani Belliniego, ani Donizettiego.

To dla mnie nazwiska tak oczywiste, że nie muszę o nich przypominać. Belcanto jest jednym z podstawowych języków opery. Dyrygent powinien znać i posługiwać się nim, nawet jeśli nie wszystkie tytuły Donizettiego to arcydzieła. Pierwszą operą, którą w ogóle dyrygowałem, był jego „Pigmalion". Mało kto zna ten młodzieńczy utwór, ale można w nim odnaleźć pomysły, które potem wykorzystał w wielkich dziełach, takich jak „Łucja z Lammermooru".

Wielu dyrygentów uważa, że belcanto jest nudne.

Czy można nudzić się przy „Normie"? Nie da się wykreślić belcanta z dziejów opery, bo z niego wyrosła też twórczość Verdiego.

A opera XX-wieczna?

Luigi Dallapicola jest dla mnie ważny, także ze względów rodzinnych. Mój ojciec był barytonem, brał udział w prawykonaniach wielu utworów tego kompozytora. Wśród domowych pamiątek mam listy od niego. Bardzo lubię „Lulu" i „Wozzecka" Berga, choć nie dyrygowałem tymi operami.

Teatr Wielki – Opera Narodowa konsekwentnie odświeża swój zestaw spektakli o utwory XX-wieczne lub absolutnie nowe. Znajdzie pan wśród nich coś interesującego dla siebie?

Być może. Może nadarzy się okazja, bym poszerzył swój repertuar, także o utwory symfoniczne. Nie ukrywam, że zamierzam przygotowywać z orkiestrą i chórem Opery Narodowej także koncerty. Kiedy otrzymałem propozycję zostania dyrektorem muzycznym, stanowiło to dla mnie niespodziankę, bo wcześniej nie prowadziłem z Waldemarem Dąbrowskim i Mariuszem Trelińskim żadnych perspektywicznych rozmów. Odpowiedziałem: tak, gdyż odpowiadała mi atmosfera podczas przygotowań do premiery „Turandot". Dostrzegałem, że wszystkim zależy, aby końcowy efekt był jak najlepszy. Dla kogoś, kto jak ja pracuje w różnych miejscach i ciągle podróżuje, było to niesłychanie ożywcze. Nie wahałem się długo z odpowiedzią.

Ciągle się pan uczy?

W moim zawodzie nie można nigdy powiedzieć: wiem wszystko. Nawet jeśli dyryguje się po raz setny „Aidą", zdarza się odkryć w niej coś nowego. Doświadczyłem tego z wieloma utworami. Muzyka zmienia się nieustannie, każde kolejne z nią spotkanie może się okazać pouczające, nawet jeśli dyryguje się orkiestrą szkolną czy amatorską.

Kto jest w operze ważniejszy? Dyrygent czy śpiewacy?

Wspólnie muszą tworzyć jeden zespół, także z orkiestrą, chórem, a nawet z ekipą techniczną, Opera wymaga zgodnego współdziałania ogromnej liczby ludzi, dlatego jest tak trudną sztuką. Dyrygent chce oczywiście realizować swoją wizję, ale śpiewacy również, i warto wsłuchać się w to, co mają do zaproponowania.

A czy łatwo dogaduje się pan z reżyserami, zwłaszcza z tymi, którzy mają nowatorskie pomysły inscenizacyjne?

Lubię reżyserów, którzy wiedzą, czego chcą, dlatego dobrze pracowało mi się z Mariuszem Trelińskim.

Akceptuję nowoczesność w teatrze pod warunkiem, że widzę w tym sens. Nie cenię reżyserów, których jedynym zamierzeniem jest zrobienie czegoś inaczej niż inni.

Kiedy zdecydował pan, że zostanie dyrygentem? Przecież muzyczną karierę zaczynał pan jako skrzypek.

Tak, w Orchestra del Maggio Musicale we Florencji. Pewnego dnia koledzy namówili mnie, bym poprowadził ich kameralną orkiestrę. Na koncert przyszedł Zubin Mehta z żoną, nawet nie zauważyłem go na sali, tak byłem zaabsorbowany tym, że muszę dyrygować. Zapytałem Mehtę potem, czy powinienem to robić dalej, a on nie tylko powiedział, że tak, ale dał mi list polecający do wiedeńskiej Hochschule für Musik. Rzuciłem pracę, wsiadłem w samochód i pojechałem, choć nie znałem wówczas słowa po niemiecku. Na początku było ciężko, dziś jestem szczęśliwy, że tak postąpiłem.

Przy tak licznych podróżach gdzie jest pana dom?

Obecnie w Weronie, choć nie bywam tam zbyt często. Uwielbiam jednak wracać do domu, nawet na dwa, trzy dni, żeby odpocząć. Ale świetnie czuję się w Warszawie, mam tu już swoje miejsca.