Szczególnie zastanawia mnie autorskoprawny status dzieł, które powstają na różnych etapach tworzenia filmu, ale jednocześnie mają odrębny charakter. Chodzi o scenariusz, muzykę do filmu, kostiumy, scenopis czy scenografię. Przy czym nie piszę o utworach, które powstały zupełnie niezależnie, a zostały w filmie jedynie wtórnie wykorzystane.
Praktyka obrotu wydaje się ustalona: producent filmu zazwyczaj nabywa na podstawie umowy z autorem całość autorskich praw majątkowych do jego dzieła, traktując je jako odrębny utwór. Na przykład prawa do scenariusza jako odrębnego utworu, który zostanie potem wykorzystany w filmie. Z tego tytułu autor scenariusza otrzymuje wynagrodzenie. Umowne przeniesienie praw zazwyczaj wykracza poza zakres domniemania z art. 70 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako pr.aut.) i obejmuje korzystanie ze scenariusza zarówno w ramach utworu audiowizualnego jako całości, jak i poza nim. W umowach zatem nie ma mowy o nabyciu udziału w autorskim prawie majątkowym do utworu audiowizualnego. Nabywa się scenariusz czy utwory jako przedmioty odrębnych praw, z prawem wykorzystania ich w utworze audiowizualnym.
Jednocześnie twórcy nie pozostają bez tantiem za korzystanie ze swoich utworów w ramach utworu audiowizualnego jako całości. Na podstawie art. 70 ust. 21pr. aut., organizacje zbiorowego zarządzania pobierają niezbywalne, dodatkowe wynagrodzenie, płacone przez podmioty korzystające z utworu audiowizualnego, np. z tytułu nadawania z filmu w telewizji. Wypłacają je podmiotom określanym przez przepis jako „współtwórcy utworu audiowizualnego".
Zderzenie niejasnych przepisów z praktyką rodzi często problemy czysto teoretyczne. Dopóki wszystko idzie zgodnie z planem i nie pojawiają się skomplikowane stany faktyczne, praktyka ta jest skuteczna i nie sprawia kłopotów. Jednak w razie sporów czy skomplikowanych stanów faktycznych niejasne przepisy tworzą doniosłe prawnie problemy praktyczne. Szczególnie gdy postanowienia umowy między twórcą a producentem nie precyzują zakresu przeniesienia praw (zastosowanie ma domniemanie z art. 70 ust. 1 pr.aut.). Problematyczne jest sformułowanie „współtwórcy" w art. 69 pr. aut. i art. 70 ust. 21 pr.aut. Część doktryny i orzecznictwa na tej podstawie formułuje pogląd o tym, że film jest jednolitym utworem współautorskim. Ten pogląd skutkowałby tym, że domniemanie z art. 70 ust. 1 pr. aut. powinno posługiwać się także tą konstrukcją. Jest inaczej. Domniemanie to odnosi się do pojęcia utworu stworzonego dla utworu audiowizualnego, traktując go w ten sposób jako odrębne dobro chronione i statuując nabycie „prawa do eksploatacji tego utworu w ramach utworu audiowizualnego jako całości", a nie udziału w autorskim prawie majątkowym do utworu audiowizualnego albo licencji wyłącznej na korzystanie z utworu, zezwolenia na połączenie utworu z utworem audiowizualnym albo zezwolenie na wykonywanie praw zależnych do utworu.
Rozwikłanie pierwszej z wątpliwości wymagałoby, niemożliwego w krótkim felietonie, szerokiego wywodu na temat koncepcji współtwórczości i uzasadnienie opowiedzenia się za jedną z nich, ale jedno stanowisko mogę przytoczyć bez żadnych wątpliwości. Zgadzam się w pełni z J. Błeszyńskim i M. Błeszyńską-Przybylską, że kwestia współautorstwa to kwestia faktu, a nie przepisu prawa. Żaden zatem przepis nie może z góry określić pewnego typu utworów jako utworów współautorskich. Zawsze konieczna jest ocena ad casum. Niemożliwe jest zatem przyjęcie z góry jednolitej konstrukcji utworu audiowizualnego jako utworu współautorskiego w rozumieniu art. 9 pr. aut. na podstawie brzmienia art 69 pr. aut.
